تبیین اصول نگرش به مکان در آثار تاریخی باستانی شهر دامغان (مطالعه‌پژوهی مسجد تاریخانۀ دامغان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

چکیده

ادراک معمارانه از مکانمندی مساجد تاریخی، به‏عنوان بستری برای ایجاد برهم‏کنش و ادراک راحتی انسان، موجب ازبین‏رفتن احساس تنهایی و غم و اندوه در زائر می‏شود و به دنبال خود ارزش‏های تاریخی، هویتی و فرهنگی مساجد را هویدا می‏سازد. هدف از انجام این پژوهش تبیین اصول نگرش به مکان در مسجد تاریخانۀ دامغان بر اساس عناصر کالبدی است و فرضیۀ مطرح در نیل به این هدف آن است که میان اصول نگرش مکان و مکانمندی مسجد تاریخانۀ دامغان، به‏واسطۀ عناصر کالبدی، ارتباطی مستقیم برقرار است. در این پژوهش، با استفاده از روش تحقیق کیفی از نوع روش‏پژوهی، با استفاده از راهکار ترکیبی و گردآوری اطلاعات به‏صورت مطالعات کتابخانه‏ای و میدانی، این نتیجه به‏دست آمده است که اصول نگرش به مکان از طریق عناصر کالبدی اصلی‏ترین اصول معمارانه‏ای است که در مسجد تاریخانۀ دامغان رخ داده است و مکانمندی این مسجد بر نمود مفهوم نگرش مکان افزوده است. ازاین‏رو، در راستای تجلی مفهوم اصول نگرش به مکان و ادراک آن، در حالت کلی می‏توان بیان نمود که عناصر کالبدی، هندسه، تناسبات، نور و تزیینات از اصلی‏ترین معمارانه‏های این مسجد است؛ ضمن آن‏که هویتمندی در این مسجد در قالب القا و نمود مفهوم نگرش مکان و به ‏واسطۀ کاربری و قدمت بنا همراه با مصالح بوم‏آورد به‏کاررفته و عنصر شاخص مناره، به‏خوبی به نمایش گذاشته شده است. مسجد تاریخانۀ دامغان بنایی استعاری با عناصر سنتی ازجمله پوشش طاق آهنگ و طاق ضربی و مصالح بوم‏آورد خشتی است و بدین طریق موجب برانگیختن خاطرات گذشته، احساس هویت مکانی و تجربۀ عمیق در مخاطب می‏شود.

کلیدواژه‌ها


باشلار، گاستن (1392). بوطیقای فضا. محمد شیربچه و مریم کمالی (مترجمان). چاپ دوم.
تابان، محسن، پورجعفر، محمدرضا و پورمند، حسنعلی.(1395). هویت مکان. رویکردی پدیدارشناسانه. هویت شهر، 6(10). 79-90.
ژید، آندره (1367). مایده‏های زمینی. پرویز داریوش و جلال آل احمد مترجمان). تهران: اساطیر.
سخاوت‏دوست، نوشین و البرزی، فریبا.(1398). بازتاب نقش نشانه‏شناسی در فرایند گذر از فضا به مکان در مجموعه تاریخی سعد السلطنه قزوین. مطالعات شهری، 28(32)، 47-64.
سلیمی، مینا، شریف‏زاده، محمدرضا و بنی‏اردلان، اسماعیل (1399). پدیدارشناسی مکان‏های مقدس با تکیه بر معماری ایرانی اسلامی (نمونۀ ‏موردی: مسجد تاریخی شیخ لطف‏الله اصفهان). عرفان اسلامی، 63(16)، 251-267.
شولتز، کریستین نوربرگ (1388). معماری، معنا و مکان. ویدا نوروز برازجانی (مترجم) تهران: نشر جان جهان.
صالحی کاخکی، احمد، عزیزپور، شادابه، رحیمی آریایی، افروز و بانک، فاطمه (1393). تحلیل ساختار فضایی_ کالبدی مسجد جامع اردستان با تفکیک لایه‏های تاریخی. مرمت و معماری ایران، 8(4)، 33- 46.
علی‏الحسابی، مهران، چربگو، نصیبه و رضازاده، راضیه (1396). ارائه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص های تداوم آن(تحلیل پدیدارشناسانه تفسیری تجربیات زیسته افراد). باغ نظر، 14(52)، 17-26.
گلستانی، سعید، حجت، عیسی و سعدوندی، مهدی (1396). جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران. هنرهای زیبا، 22(4)، 29-44.
نگین تاجی، صمد، انصاری، مجتبی و پورمند، حسنعلی (1396). تبیین نسبت رابطۀ انسان و مکان در فرایند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 22(4)، 71-80.
Amdur, L., & Epstein-Pliouchtch, M. (2016). Architects’ Places, Users’ Places: Place Meanings at the New Central Bus Station, Tel Aviv. Journal of Urban Design, 14(2), 147-161.
Cheng, A. S., & Daniels, S. E. (2016). Examining the interaction between geographic scale and ways of knowing in ecosystem management: a case study of placebased collaborative planning. Forest Science, 49(6), 841-854.
Downing, F. (2003). Transcending memory: remembrance and the design of place. Design Studies, 24(3), 213-235.
Relph, E. (1976). Place and placement. London: pion limited.
Stedman, R. C. (2002). Towards a social psichology of place: predicting behavior from place-based cognitions, attitude and identity. Environment and psychology, 34(5), 561-581.
Tuan, Y. F. (2010). Space and place: The perspective of Experience. Minnea Polis: University of Minnesota press.