تبیین مفهوم حکمت ایرانی ـ اسلامی در فضاهای عمومی شهری -نمونۀ موردمطالعه: بازار بزرگ تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تخصصی طراحی شهری پردیس علوم تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

شهرسازی، مبحثی که بیانگر تأثیر متقابل انسان، فرهنگ، روش زیست و محیط زندگی بر یکدیگر است، در رسیدن به اهداف جامعۀ اسلامی برای هویتمندی و اعتلای فرهنگ و اخلاق مردم نقش بسزایی دارد. در همین راستا، دستیابی به الگویی ایرانی ـ اسلامی با توجه با آموزه‏های اسلامی و ایرانی از اهمیت فراوانی برخوردار است. آثار طراحی شهری در گوشه و کنار گسترۀ وسیع ایران‏زمین بازگوکنندۀ سال‏ها تفکر، تعقل، تبلور و تجلی آداب‏ورسوم و فرهنگ ایرانی اسلامی ساکنان این سرزمین است. می‏توان ادعا کرد هر دسته از این آثار در گوشه و کنار این سرزمین بزرگ برای خود مکتبی منحصربه‏فرد است. هریک از این مکاتب قابلیت‏هایی برای بازآموزی دارد. روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و در بیان پیشینۀ تاریخی شهرهای ایرانی این رویکرد اتخاذ شده است. در این پژوهش، ابتدا با بررسی متون و منابع، مفاهیم شهر و عناصر آن تبیین شده و سپس چگونگی ساختار شهر در ایران پیش و پس از اسلام و روند تغییرات شهرها در دوره‏های گوناگون تحلیل شده است. بخش مهمی از پژوهش‏های انجام‏شده صرفاً در سطح توصیف عناصر کالبدی تشکیل‏دهندۀ شهرهای ایرانی ـ اسلامی متمرکز است. در نهایت، بازار تبریز بر اساس مفاهیم شهر ایرانی ـ اسلامی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


اخوت، هانیه، الماسی‏ فر، نینا و یمانیان، محمدرضا (۱۳۸۹). معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی. تهران:، انتشارات هله، تهران.
الآمدی، عبدالواحد (1429ق). غرر الحکم و درر الکلم. تحقیق السید مهدی الرجائی. قم: مؤسسۀ دار الکتاب الاسلامی.
ایازی، سید علی‏ نقی (۱۳۸۷). تبیین اندیشه اسلامی شهر و شهرنشینی با تأکید بر متون برون دینی. نخستین همایش آرمان‏ شهر اسلامی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
پاینده، ابوالقاسم (1383). نهج الفصاحه. تصحیح و تنظیم عبدالرسول پیمانی و محمدامین شریعتی، اصفهان: خاتم الانبیاء.
پوراحمد، احمد (1393). ساخت فضایی شهر در ایران قبل و بعد از اسلام. ششمین کنفرانس ملی برنامه‏ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‏های شهر اسلامی. مشهد.
پوراحمد، احمد و موسوی، سیروس (1389) ماهیت اجتماعی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(2)، 1-11.
پورجعفر، محمدرضا، ارباب‏زادگان، علیرضا و پورجعفر، علی (1393). تجلی خرده‏فرهنگ‏‏های ایرانی اسلامی در طراحی فضاهای شهری. تهران: انتشارات آرمانشهر.
جوادی آملی، عبدالله (1380). مجموعه آثار آیت‏الله جوادی آملی. لوح فشرده، قم: اسراء.
حبیبی، سیدمحسن (1375). از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن: تفکر و تأثر. مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
حبیبی، سیدمحسن (1359). سیر تحول شهرنشینی و شهرگرایی در ایران. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
دانشپور، سید عبدالهادی و روستا، مریم (1392). چهارچوب مفهومی اجتماع پایدار در جهانبینی اسلامی و سنت شهرسازان مسلمان. پژوهش‏های معماری اسلامی، 1(1)، 9-24.
راغب اصفهانى، حسین‏بن محمد (1412). المفردات غریب القرآن. بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
رجبی، آزیتا (1385). ریخت‏شناسی بازار. تهران: نشر آگاه.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (1381). فرهنگ جغرافیایی شهرستان‏های کشور، شهرستان همدان. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سلطان‏زاده، حسین (1362) روند شکل‏گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. انتشارات آگاه.
سلطان‏زاده، حسین (1386). بازارهای ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‏های فرهنگی، چاپ چهارم
شکرانی، رضا (1378). مهندسی فرهنگ اسلامی در مؤلفه‏ها و ویژگی شهرسازی. نخستین همایش آرمان‏شهر اسلامی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
شیعه، اسماعیل (1384). با شهر و منطقه در ایران. انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
عثمان، محمد عبدالستار (1375). مدینه اسلامی. علی چراغی (مترجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
فرشی، علی‏اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
فرید، یدالله (1375). جغرافیا و شهرشناسی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ هفتم.
فیالکلوف، یانکل (1383) جامعه‏شناسی شهر. عبدالحسین نیک‏گهر (مترجم).انتشارات اگاه.
کلینى، محمد بن یعقوب (1430ق). الکافی. به اهتمام محمدحسین درایتى، قم، مرکز بحوث دارالحدیث، قسم إحیاء التراث، مؤسسه علمى - فرهنگى دارالحدیث، چاپ اول.
کیانی، محمدیوسف (1365). نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما).
گرابار، آلک (1390). شهر در جهان اسلام. مهرداد وحدتی دانشمند (مترجم). تهران: نشر بصیرت.
گروه مطالعات و برنامه‏ریزی شهری (1372). شهر در ایران از تمدن ماد تا انقلاب اسلامی، شمارۀ 26. دفتر برنامه‏ریزی عمرانی وزارت کشور.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مرتضی، هشام (1378). اصول سنتی ساخت‏وساز در اسلام. ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی (مترجمان). انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی تهران.
معماریان، غلامحسین (1373). آشنایی با معماری مسکونی ایران: گونه‏شناسی درونگرا. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
مولائی، اصغر (1399). سرمایۀ اجتماعی در بازارهای تاریخی ایران (مطالعۀ موردی بازار تاریخی تبریز). جامعه‏شناسی نهادهای اجتماعی، 7(15)، 61-88.
نقره‏کار، عبدالحمید و على‏الحسابی، مهران (1396). تحقق‏پذیری معماری ایرانی- اسلامی با تأکید بر ایجاد هویت در شهرهای جدید. تهران: کتاب فکر نو.
نقی‏زاده، محمد (1379). صفات شهر اسلامی از نگاه قرآن کریم. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 22، 4-40.
نقی‏زاده، محمد (1383). بارزه‏های شهر و معماری اسلامی. نامه فرهنگستان علوم، 26-27، 43-74.
نقی‏زاده، محمد (1390). ریشه‏های هنر اسلامی در متون اسلامی. ماه هنر، 155، 12-26.
Ansari, M., Mahdavinejad, M., & Abedi, M. (2012). The role of Historic and heritage Wealth in sustainable tourism development. Asian Journal of Social Sciences and Humanities, 1(3), 70-77.
Jamalinezhad, M., Talakesh, S. M., & Khalifeh Soltani, S. H. (2012). Islamic Principles and Culture Applied to Improve Life Quality in Islamic Cities. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 35, 330-334.