تأثیر مؤلفۀ ذهنی ـ روان‌شناختی زیباییشناسی ایرانی اسلامی در حس تعلق شهروندان مطالعۀ موردی کاروان‌سرای سعدالسلطنۀ قزوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه آازد اسلامی واحد شهریار

چکیده

از نمودهای عینی معماری و شهرسازی سنتی ایران، بناهای تاریخی همچون کاروان‌سراها و بازارها است. به باور بزرگان جهان اسلام، زیبایی‏های موجود در محیط اطراف ما جلوه‏هایی از زیبایی مطلق یعنی حق تعالی است و کاروان‏سراها و بازارها همیشه جاذبه‏‏ها و ستون شهرها بوده‏اند؛ ازاین‏رو بررسی مقوله‏های مربوط به ارزش‏‏های ‏‏زیبایی‏شناسی شهرهای اسلامی در بازارها و کاروان‏سراهای ایرانی با هدف بازآفرینی و احیای این ارزش‏ها ضروری به‏نظر می‏رسد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مؤلفه‏‏های ذهنی ـ روان‏شناختی (نور، رنگ، کمال و ادراک، اصل سادگی) در حس تعلق شهروندان است. روش پژوهش توصیفی پیمایشی و ابزار گردآوری داده‏ها پرسش‏نامۀ ساختاریافته است. روش نمونه‏گیری از نوع غیراحتمالی در دسترس (هدفمند)، جامعۀ آماری پژوهش شهروندان بازدیدکننده از سرای سعدالسلطنۀ قزوین، و روش تجزیه‏وتحلیل داده‏ها معادلات ساختاری است. نتایج نشان می‏دهد که شاخص‏های به‏کاررفته برای سنجش مؤلفۀ ذهنی ـ روان‏شناختی زیبایی‏شناسی ایرانی اسلامی (نور، رنگ، کمال و ادراک، اصل سادگی) دارای روایی و پایایی مناسب است و این مؤلفه تأثیر مثبت و معناداری در حس تعلق شهروندان قزوین دارد.

کلیدواژه‌ها


استیرلن، هانری (1377). اصفهان تصویر بهشت. جمشید ارجمند (مترجم). تهران: انتشارات فرزان.
ایراندوست، کیومرث و بهمنی اورامانی، آرمان (1390). تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(5)، 5-15.
توسلی، محمود (1373). فضای رمزی. مجله آبادی، 4 (15)، 10-13.
سالاری‏پور، علی‏اکبر، رمضانی ، حمیدرضا مهرجو، مهرداد و قربان‏زاده، نگین (1398). بررسی تأثیر کیفیت مکان‏‏های سوم شهری بر حس تعلق شهروندان. شهر ایرانی اسلامی، 10(38)، 37-51.
شمس، صادق (1388). جلوه‏هایی از هنر معماری ایران زمین. تهران: علم و دانش.
صاحبی، علی، زالی‏زاده، محسن و زالی‏زاده، مسعود (۱۳۹۴). تئوری انتخاب: رویکردی در جهت مسئولیت‏پذیری و تعهد اجتماعی. رویش روانشناسی، ۴(۲)، 113-134.
صادقی، علیرضا، دادگر، مسعود و سماواتی، سحر (1397). تبیین مؤلفه‏های ‏‏زیبایی‏شناسی حکمت متعالیه و بررسی میزان تجلی آن در کالبد  بازارهای ایرانی؛ مطالعۀ موردی: بازار همدان، سرای شریفیه. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 9(33). 51-63
طهماسب‏زاده شیخلار، داود و علم‏الهدی، جمیله (1394). تربیت زیبایی‏شناختی: رهیافتی جامع برای چالش‏‏های برنامه درسی. کنفرانس بین‏المللی علوم انسانی، روان‏شناسی و علوم اجتماعی. مرکز همایش‏های صدا و سیما.
عابدینی، محمدحسین و محمدیان یامی، فرزانه (1397). زیبایی‏شناسی و بازشناسی اصول آن در معماری اسلامی. معماری شناسی، 1(4).
علیمردانی، مسعود، مهدی‏نژاد، جمال‏الدین و افهمی، طلیعه (1394). رشد کیفی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی. هنرهای کاربردی، 7، 5-14.
لک، آزاده و حکیمیان، پانته‏آ (1396). کنکاشی در تاریخ‏شناسی بازار ایرانی با رویکرد نظریه‏های فضایی شهر؛ موارد مطالعاتی: بازار شیراز و کرمان. صفه، 27(1)، 109-136.
معین، محمد (1387). فرهنگ فارسی معین (یک‏جلدی). تهران: آراد
مشکینی، ابوالفضل و رضایی مقدم، علی ( 1393). بررسی مؤلفه‏‏ها وشاخص‏‏های شهر اسامی با تأکید بر نقش و اهمیت فرهنگ‏سازی. شهر پایدار. 1(1). 37-63 .
نقره‏کار، عبدالحمید، حمزه‏نژاد، مهدی و رنجبر کرمانی، علی‏محمد (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات وزارت راه و شهرسازی(مسکن و شهرسازی سابق).
نقی زاده، محمد (1386)، ادراک زیبایی و هویّت شهر در پرتو اسلامی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، اصفهان.
نقی‏زاده، محمد (1394). الگو، مبانی، ارکان، صفات و اصول شهر اسلامی. فرهنگ معماری و شهرسازی ایرانی، 1(1). 63-80 .
هاشم‏نژاد، حسین (1385). درآمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان بزرگ اسلامی قبسات، 11(39)، 313-332.
Breux, S., & Bédard, M. (2013). The urban project and its impact on sense of place: Methodological propositions. Geography Compass, 7(1), 75–84.
Diop, A., Al Ansari, M. H., Al Ali Mustafa, S., & Kien, L. (2022). Social capital and sense of neighbourhood belonging among Qatari nationals. British Journal of Middle Eastern Studies, 49(2), 327-340.
Kline, R. B. (2015). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford publications.
Lim, M., & Barton, A. C. (2010). Exploring insideness in urban children’s sense of place. Journal of Environmental Psychology, 30(3), 328–337.
Nikkhah, H., Sarafraz, P., & Valipour, Z. (2020). A study of social factors affecting citizens' sense of belonging to the city (Case of study: the city of Bandar Abbas). Urban Sociological Studies, 10(35), 85-116.