تبیین نقش الگوهای پیچیدگی- نظم در هندسه معماری معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مفاهیم «پیچیدگی» و «نظم» با تحولات اساسی در معماری معاصر همراه بوده‌است. در این دوره، با گسترش و تاثیر نظریات جدید علمی و فلسفی بر معماری، نگرش به نظم تغییر کرده و نقش پیچیدگی در تبیین روابط و فرآیندها فزاینده‌تر شده‌است. هدف از این پژوهش، شناسایی دیدگاه‌ها و ارتباط بین دو مفهوم پیچیدگی و نظم، براساس ارائه الگوهایی در هندسه معماری است. الگوها در سه دسته پیچیدهِ‌منظم، پیچیدهِ‌نامنظم و پیچیدهِ‌سازمان‌یافته قابل تقسیم‌بندی بوده و می‌توان روابطی میان آن‌ها تبیین نمود. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به روش توصیفی تحلیلی، اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای و منابع اسنادی مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس با روش داده‌محور، به تحلیل الگوهای پیچیدگی-نظم در معماری پرداخته‌می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که الگوی پیچیدهِ منظم زمانی شکل می‌گیرد که پیچیدگی در مقابل سادگی قرار گرفته و از درجات نظم محسوب ‌شود اما در الگوی پیچیدهِ نامنظم با بی‌اعتبار دانستن مفهوم نظم و تاکید بر بی‌نظمی، پیچیدگی در مقابل نظم قرار دارد. الگوی پیچیدهِ سازمان‌یافته، به معماری نگاهی سیستمی دارد. این الگو به دنبال پیوند دادن نظم و بی‌نظمی درون یک سازمان پیچیده است. الگوی پیچیده‌ِسازمان‌یافته به دلیل امکان پیش‌بینی، تحلیل روابط، برنامه‌ریزی و تعاملات سازمانی قابلیت استفاده بیشتری در معماری و شهرسازی دارد. این الگوها، نگرش‌های نظری به شکل، فرآیند و محصول معماری را مشخص می‌نمایند.

کلیدواژه‌ها


ابل، کریس (1387). معماری و هویت. فرح حبیب )مترجم). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
اشرافی، نسیم (1395). بازشناسی شهرسازی و معماری اسلامی ایران با رویکرد تئوری آشوب و قانون فازی. باغ نظر، 13(43)، 77-90.
الکساندر، کریستوفر (1390). سرشت نظم. رضا سیروس صبری و علی اکبری (مترجمان). تهران: پرهام نقش.
بانی مسعود، امیر (1388). پست‏مدرنیته و معماری (بررسی جریان‏های فکری معماری معاصر غرب 2000-1960). اصفهان: خاک.
بحرینی، سیدحسین و فروغی‏فر، مهران (1395). انسجام‏بخشی کالبدی به محدودۀ مرکزی شهر شیراز؛ ارائۀ راهکارهای طراحی شهری به‏منظور افزایش انسجام کالبدی بر اساس نظریۀ پیچیدگی. هویت شهر، 10(28)، 5-18.
بلخاری ‏قهی، حسن (1394). قدر: نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی. تهران: سوره مهر.
تقوایی، ویدا (1391). از نظم تا بی‏نظمی در طبیعت و معماری، هویت شهر، 6(11)، 39-52.
تقوایی، ویدا (1395). از مبانی نظری تا مبانی نظری در هنر و معماری. تهران: دانشگاه فنی و حرفه‏ای.
حسنی‏فر، عبدالرسول و عالمی چراغعلی، حمزه (1395). ایدۀ نظم در تاریخ فلسفۀ یونان؛ بررسی وجوه معرفتی- هستی‏شناختی نظم در فلسفۀ سیاسی افلاطون. تاریخ فلسفه. 7(1)، 154-121.
خاکی ‏قصر، آزاده (1388). منظومه معماری درون (به سوی فهم مراتب ساختار نظم در معماری). رسالۀ دکتری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی تهران.
خالقی، امیرحسین و پروندی، یحیی (1392). پیچیدگی و اندیشۀ سیستمی، رویکردی تطبیقی به بنیان‏ها. روش‏شناسی علوم انسانی، 19(76)، 113-129.
دانایی‏فرد، حسن (1385). کنکاشی در مبانی فلسفی تئوری پیچیدگی: آیا علم پیچیدگی صبغه پست مدرنیست دارد؟. مدرس علوم انسانی، 10(46)، 171- 211.
سیروس صبری، رضا و اکبری، علی (1392). مفهوم نظم، کریستوفر الکساندر و علم جدید. نشریه صفه. 23(2)، 31-41.
شاکرین، حمیدرضا (1387). براهین اثبات وجود خدا در نقدی بر شبهات جان هاسپرز. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
عمید، حسن (1390). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
فرجی، محمدرضا و قاسمی، فرهاد (1396). تئوری سیستم‏های انطباقی پیچیده ابزار تحلیلی نظم در محیط‏های پیچیده و آشوب. فصلنامه سیاست جهانی، 6(3)، 7- 40.
قبادیان، وحید (1390). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب. تهران: دفتر پژوهش‏های فرهنگی.
کاظمی، عالیه و افشاری، سپیده (1395). مدل ارزیابی پیچیدگی پروژه‏های ساخت‏وساز بزرگ در ایران- رویکرد ANP فازی. نشریه مهندسی سازه و ساخت، 3(2)، 101-112.
کانت، امانوئل (1362). سنجش خرد ناب. میرشمس‏الدین ادیب سلطانی (مترجم). تهران: امیرکبیر.
گروتر، یورگ کورت (1390). زیبایی‏شناسی در معماری. جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون (مترجم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گری‏گوری، پائولا (1391). مفرهای جدید (قلمروهای پیچیدگی). محمدرضا جودت )مترجم). تهران: انتشارات نقش پرهام.
لنگ، جان (1390). آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). علیرضا عینی‏فر ( مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
مورن، ادگار (1379). درآمدی بر اندیشه پیچیده. افشین جهاندیده (مترجم). تهران: نشر نی.
مولایی، اصغر. (1396). تبیین نظم و پیچیدگی شهر از منظر واقع‏گرایی اسلامی (نمونه موردی: بازار شهر تبریز). رسالۀ دکتری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
مهاجری، ناهید و قمی، شیوا (1387). رویکردی تحلیلی بر نظریه‏های طراحی کریستوفر الکساندر. هویت‏شهر، 2(2)، 45-56.
نیچه، فردریش (1378). اراده قدرت. مجید شریف (مترجم). تهران: جام.
ونتوری، رابرت (1389). پیچیدگی و تضاد در معماری. سید علی‏رضا میرترابی و محمدرضا منوچهر (مترجمان). تهران: سمیرا.
Arnheim, R. (1997). The Dynamics of Architectural Form, Berkeley and Los Angeles: University of California press.
Cilliers, P. (1998). Complexity and Postmodernism: Understanding Complex systems, Routledge, London.
Dent. E. B. (1999) Complexity Science: A Worldview Shift. Emergence, 1(4), 5–19.
Fung, C. (2017). Architecture at the Edge of Chaos: A Model for Uncertainty in Architecture, Toronto: Ryerson University.
Geyer, R. (2003). Europeanisation, Complexity, and the British Welfare State. UACES/ESRC.
Haghani, T. (2009). Fractal Geometry, complexity, and the nature of urban morphological evolution: developing a fractal analysis tool to assess urban morphological change at neighbourhood level, Ph. D. thesis. university of central England Birmangham, uk.
Hayles, N. K. (1991). Chaos and Order. Chicago: University of Chicago Press.
Kravchenko, M. G., & Pudanova, L. I. (2020). Complex Model of Fractal Architecture Building. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (Vol. 913, No. 2, p. 022066). IOP Publishing.
Mendelson, J., & Blumenthal, E. (2000). Chaos Theory and Fractals. http://www.tnellen.com/alt/chaos.html
Payne, S. (2007). Grounded theory. Analysing qualitative data in psychology (pp. 65-86). New York: SAGE Publications.
Prigogine, I., & Stengers, I. (1984). Order Out of Chaos: Man’s New Dialogue with Nature. New York and London: Bantam.
Rapoport, A. (1977). The Importance and Nature of Environmental Perception, In Human Aspects of Urban Form. New York: Pergamon.
Salingaros, Nikos A. (2014) Complexity in Architecture and Design. Oz Journal, 36(1), 18-25.
Scriba, C. J., & Schreiber, P. (2015). 5000 Years of Geometry; Mathematics in History and Culture. Jana Schreiber (Trans.). Springer Basel AG.
Tyng, A. (1975). Simultaneous Randomness and Order: The Fibonacci-Divine Proportion as a Universal Forming Principle. Unpublished doctoral dissertation, University of Pennsylvania.
Venturi, R. (1966). Complexity and Contradiction in Architecture. New York: Museum of Modern Art.
Williams, G. P. (1997). Chaos Theory Tamed. Washington D C: Joseph Henry Press.
Xu, C., Liao, M., Li, P., Xiao, Q., & Yuan, S.(2019). Control Strategy for a Fractional-Order Chaotic Financial Model. Complexity, 2019, 1-14. DOI: 10.1155/2019/2989204.
Zhang, Y., Shang, P., He, J., & Xiong, H. (2020). A measure of complexity based on the order patterns, Nonlinear Dynamics, 102(3), 1925-1938. DOI: 10.1007/s11071-020-06038-y.
http://socks-studio.com/img/blog/free-university-berlin-candilis-05.jpg
https://divisare.com/projects/304078-frank-gehry-guggenheim-museum-bilbao
https://eisenmanarchitects.com/Greater-Columbus-Convention-Center-1993
https://en.wikiarquitectura.com/building/san-carlo-alle-quattro-fontane
https://www.dezeen.com/2008/07/30/national-stadium-beijing-by-herzog-de-