خوانش فضاهای ورودی و گونه‏‌شناسی آن‌ها از نظر مقیاس و عملکرد در گذر زمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

3 2 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

فضاهای ورودی یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساختمان‌ها، مجموعه‌‏های کاربری‌های عمومی و شهرهاست که علاوه‌ بر کارکرد تردد، کنترل و نظارت، هویت آن مجموعه را نشان می‌‏دهد. در گذشته، اغلب شهرها و بناهای عمومی دربردارندۀ فضاهای ورودی شامل سردرهای با تشخص و هویت بصری و فرهنگی برآمده از زمینۀ بومی بودند. در دورۀ معاصر نیز فضاهای ورودی اغلب برای مجموعه کاربری‌های بزرگ شهری طراحی و احداث می‏شوند، اما بسیاری از فضاها و بناهای شهری فاقد ورودی طراحی‌شده هستند که موجب ناخوانایی و تشخص ‌نداشتن فضا و بنا می‏شود. ازاین‌رو، این پژوهش با هدف بازشناسی ضرورت‌ها، گونه‏‌ها و ویژگی‌های سردر در معماری و شهرسازی ایران انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش کیفی با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی است که با شیوه‌های مطالعۀ کتابخانه‌ای و اسنادی و پژوهش میدانی انجام می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‏دهد که سردرها در دوره‌‏های مختلف با هدف هویت‌بخشی، خوانایی، حس ورود، انتقال پیام، حس تعلق خاطر، نشانه‏ای و نمادین احداث می‏شده‌‏اند. فضای سردر، به‌منزلۀ بخشی از فضای ورودی، علاوه‌بر این‌که نقش مهمی در معرفی اماکن شاخص دارد، با داشتن معیارهای طراحی ازجمله جلوۀ بصری مطلوب می‌تواند به‌ منزلۀ نشانه، حتی در سطح ملی، مطرح شود. بنابراین، تا حد امکان باید در ساخت سردر به اصول، کیفیت‌ها و معیارهای طراحی توجه شود؛ زیرا بی‌توجهی به معیارهای طراحی موجب می‌‌شود نه‌‎ تنها سردر فضای ورودی معرف خوبی برای نوع کاربری و عملکرد مکان‌ نباشد، بلکه قابلیت‌ها و خصوصیات لازم برای تبدیل‌شدن به نشانۀ شهری و نماد ملی را نداشته باشد و حس تعلق خاطر به مکان کم‌رنگ شود.

کلیدواژه‌ها


اسلامی، سیدیحیی، دهبندی، رامین و چراغ مکانی، هلاله (1396). گونه‌شناسی ورودی در معماری عملکرد و کالبد. سومین همایش ملی معماری، عمران و شهرسازی، تهران.
افرادی، کاظم (1395). گونه‌بندی شیوۀ طراحی و ساخت درب‌ها و سردرهای بافت تاریخی رشت از دورۀ قاجار تاکنون. نشریۀ پژوهش‌های باستانشناسی ایران، 7(15)، 218-۲۰۳.
بهزادفر، مصطفی (1386). هویت شهر. تهران: انتشارات نشر شهر.
بهزادفر، مصطفی، عین‌اللهی، کاوه، کوه‌کن، آلاله، بدیعی، آزاده، غنی، فریده، مهرآرا، عابدی، محمدمهدی و مرادیان، محدثه (1399). اصول طراحی دالان‌های دروازه‌ای شهر. تهران: انشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
پاکزاد، جهانشاه (1386). مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری.. تهران: انتشارات شهیدی.
پیرنیا، محمدکریم (1384). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
ترابی، زهره و سیما، یلدا (1393). طراحی ورودی شهر با رویکرد هویت‌بخشی به فضاهای شهری، نمونۀ موردی: ورودی شهر زنجان. نشریۀ مدیریت شهری، 13(36)، ۱۰۳-۸۳.
زارعی، محمد ابراهیم (1392). آشنایی با معماری جهان. تهران: انتشارات فن‌آوران.
زارعی، محمد ابراهیم (1396). معماری ایران از عصر صفوی تا عصر حاضر. تهران: انتشارات سمت.
چلونگریان، رامین و عسکری، نظام و واصفیان، فرخنده و کلاهدوزان، ندا (1394). بررسی الگوهای معماری ورودی در خانه‌های سنتی ایرانی و ارائه راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر. دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
خادمی، مسعود و رفیعی جوزم، رضا (1388). بررسی مؤلفه‌های کیفیت محیط در فضای ورودی شهرها. نشریۀ آبادی، 19(61 و 62)، 84-89.
دوستی مطلق، پیوند (1388). بررسی تاریخچه ورودی. نشریۀ آرمانشهر، ۲(۲)، 91-104.
داودپور، زهرا و مغاره، وحید (1388). ضوابط ارزیابی نقش و کارکرد دروازه و فضای ورودی شهرها. نشریۀ آبادی، 19(61 و 62)، 76-83.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه علی اکبر دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دورانت، ویلیام جیمز (1378). تاریخ تمدن. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
راستجو، سیده سولماز و بمانیان، محمدرضا (1398). گونهشناسی ساختار فضایی خانۀ معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله مراتب. نشریۀ هنرهای زیبا، 24(2): ۵۸-۲۹.
زکی‌زاده، فرزانه و زکی‌زاده، فرحناز (1394). سامان‌دهی ورودی شهر با رویکرد برنامه‌ریزی شهری. همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، تهران.
سلطان‌زاده، حسین (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
علی‌الحسابی، مهران و قربانی، ابوالفضل (1393). بررسی ویژگی‌های فضای ورودی به عنوان مفصل و حریم بصری در عرصههای عمومی مجاور. نشریۀ پژوهش‌های علمی معماری اسلامی، 2(5)، 87-108.
عمید، حسن (1362). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
غفوریان، میترا، پی‌سخن، مینا و حصاری، الهام (1396). گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانههای ایرانی با تأکید بر محرمیت. نشریۀ برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(3)، 129- 144
فلاح‌فر، سعید (1388). فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران. تهران: انتشارات کاوش‌پرداز.
قاسمی، مروارید (1383). اهل کجا هستیم؟ هویت‌بخشی به بافت‌های مسکونی. تهران: انتشارات روزنه.
قریب، فریدون (1382). ضوابط سامان‌دهی و معیارهای طراحی شهری برای مبادی ورودی شهرها. نشریۀ هنرهای زیبا، (15)، 41-28.
گاردنر، هلن (1381). هنر در گذر زمان. تهران: انتشارات نقش جهان.
گیریشمن، رومن (1372). ایران از آغاز تا اسلام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
معین، محمد (1391). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
موریس، جیمز (1394). تاریخ شکل شهر تا انقلاب صنعتی. تهران: انتشارات دانشگاه علم ‌و صنعت.
روبی، آندراس (1388). فضاهای درگاهی (از ورودی تا فرهنگ انتقال). نشریۀ معمار، 12‌(59)، 20-16.
حائزی مازندرانی، محمدرضا ( 1388). خانۀ فرهنگ طبیعت (بررسی معماری خانه های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرآیند و معیارهای طراحی خانه). تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
Elkhhayat. A. (2015). Underground Architecture. Journal of Modern Education Review, 5(4), pp. 428–436