تجلی عرفان در معماری باغ ‏های ایرانی – اسلامی (باغ دولت ‏آباد یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری منظر، واحد بین المللی ارس، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 دانشیار ، گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز. ایران

چکیده

هنر و عرفان هر دو جزء علوم ذوقی و شهودی به شمار می ‏آیند که احساسات لطیفی طلب می‏ کنند. بنابراین، با عنایت به این‏که انسان دو وجه دارد، یک وجه به‏ سوی حق و یک وجه به‏ سوی شیطان، و هنر عارف تلاش می‏کند وجه به‏ سوی رب را نمایان کند و به رخ بکشد و ازآن‏جاکه در همهٔ فرهنگ‏ ها و تمدن ‏ها معماری به‏ مثابهٔ ابزاری برای انتقال مفاهیم انتزاعی به کار رفته است، در این مطالعه بر آن شدیم به تجلی تظاهر مفاهیم آسمانی و اندیشهٔ عرفانی در باغ دولت ‏آباد یزد بپردازیم تا نمود مفاهیم عرفانی از عناصر به ‏کار رفته در این مجموعه استخراج شود. تحقیق حاضر ماهیتاً مروری – توصیفی است و به روش کیفی انجام شده است. برای کسب اطلاعات و داده، از منابع کتابخانه ‏ای بهره گرفته شده است. براساس یافته ‏های تحقیق می‏توان گفت یکی از جلوه ‏های عرفان در معماری ایرانی و اسلامی تأثیر تفکر در معماری باغ‏ ها است که، در باغ دولت ‏آباد یزد، مراتب عرفان ازجمله بیداری، طلب، معرفت و عشق به‏نحوی در معماری محراب گنبدخانه، سردرب، کاشی‏کاری و غیره متجلی است و می‏توان گفت باغ دولت‏ آباد یزد نوعی بازسازی از بهشت آسمانی بر روی زمین است که در سرزمین کم‏آب و نیمه‏ خشک ایران جای گرفته است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، مسعود و ملیکا نفتی (1393). تجسم هنر اسلامی در فرهنگ ایرانی در راستای هویت‏بخشی به شهر و فضاهای شهری با تأکید بر طراحی پروژهٔ بوستان خورشید، ششمین کنفرانس ملی برنامه‏ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‏های شهر اسلامی.
اخوت، هانیه (1388). تحلیل مفهومی، کارکردی و زیبایی‏شناسی عناصر محیطی آب و گیاه با تأکید بر جنبهٔ کالبدی باغ ایرانی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 16(۱)، ۵۵۹-۵۷۲.
اردلان، نادر و بختیار، لاله (1379). حس وحدت، ترجمهٔ شاهرخ حمید. اصفهان: نشر خاک.
الیاده، میرچا (1374). فرهنگ و دین. بهاءالدین خرمشاهی (مترجم). تهران: انتشارات طرح نو
امامی جمعه، مهدی (1390). فلسفۀ هنر در عشقشناسی ملاصدرا. تهران: مؤسسـه آثـار هنـری متن.
بلخاری قهی، حسن (1390). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران: سورهٔ مهر.
بمانیان، محمدرضا و عظیمی، سیده فاطمه (1389). انعکاس معانی منبعث از جهان‏بینی اسلامی در طراحی معماری. فصلنامهٔ مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، ۱(۲)، 39-48.
بورکهارت، تیتوس (1386). هنر مقدس، ترجمهٔ جلال ستاری. تهران: انتشارات سروش.
پورجعفر، محمدرضا، رستمی، ثریا، پورجعفر، علی و رستم، محسن (1392). تجلی مفاهیم قرآنی در باغ ایرانی با تأکید بر سورهٔ انسان (نمونهٔ موردی: باغ دولتآباد یزد). دوفصلنامهٔ تخصصی پژوهش‏های میان‏رشته‏ای قرآن کریم، ۴(۱)، 7-22.
پورمند، حسنعلی و کشتکار قلاتی، احمدرضا (1390). تحلیل علت‏های وجودی ساخت باغ ایرانی. نشریهٔ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، ۳(۴۷)، 51-62.
ترابی، زهره و نصر زنجانی، بهاره (1394). تجلی عرفان در معماری اسلامی، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، مؤسسهٔ علوم و فنّاوری خوارزمی، شیراز، ایران.
ترابی، زهره و اسدی، شهام (1394). نمود عینی عرفان و وحدت وجود در باغ ایرانی (مورد مطالعه: باغ تخت شیراز). عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، ۱۴(۵۵)، ۲۱۳-243.
حبیب، فرح، نادری، سیدمجید و فروزانگهر، حمیده (1387). پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهرو هویت. نشریهٔ هویت شهر، ۲(۳)، ۱۳-۲۳.
حلبی، اکبر و ستاری‏فرد، شهرام (1394). ارزیابی رابطهٔ میان عرفان و معماری و ایجاد فضای معنوی با نمادها در معماری ایران، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد، ایران.
زرین‏کوب، عبدالحسین (1373). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
زمانی، احسان، لیلیان، محمدرضا، امیرخانی، آرین و اخوت، هانیه (1388). بازشناسی و تحلیل جایگاه عناصر موجود در باغ ایرانی با تأکید بر اصول دینی - آیینی. باغ نظر، ۶(۱۱)، ۲۵-38.
صرامی، جلال (1391). طراحی محیط و منظر مناطق خشک بر مبنای رویکرد زریسکیپینگ (منظرسازی کم‏نیاز به آب) و بومی‏سازی آن براساس شرایط طبیعی و فرهنگی کشور، پایان‏نامهٔ کارشناسی ارشد مهندسی طراحی محیط زیست، دانشگاه تهران.
طوسی، معصومه و امامی‏فر، سید نظام‏الدین (1390). نمادشناسی و نشانه‏شناسی عناصر باغ‏های ایرانی با توجه به عناصر باغ فین کاشان. فصلنامهٔ علمی - پژوهشی نگره، ۶(۱۷)، 59-71.
فدایی تیمجانی، هانیه (1398). بررسی باغ دولت‏آباد یزد بر پایهٔ پارامترهای پایداری محیطی در طراحی منظر در اقلیت گرم و خشک. دوفصلنامهٔ پژوهش‏های معماری و محیط، ۲(۳)، ۸۲-۹۵.
قیومی بیدهندی، مهرداد (1390). معماری و هنر (گفتارهایی در مبانی و تاریخ). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گودرزی سروش، محمد مهدی و مختاباد امرائی، سیدمصطفی (1392). نمادگرایی باغ ایرانی در دورهٔ اسلامی. هویت شهر، ۷(۱۳)، ۵۵-۶۲.
معماریان، غلامحسین (1397). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سروش دانش.
مهدی‏زاده، شیما (1399). نمادشناسی در معماری. تهران: نشر اول و آخر.
نصر، سیدحسین (1398). عرفان اسلامی در شرق و غرب؛ «گفت‏وگوی صفوی با پرفسور نصر». تولیدشده توسط حسن فتحی، آکادمی مطالعات لندن.
نعیما، غلامرضا (1387). باغ‏های ایران. تهران: انتشارات پیام.
نقره‏کار، عبدالحمید (1394). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
نقی‏زاده، محمد (۱۳۸۲). ویژگی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ها و مبانی زیبایی در هنر اسلامی ایران. نامهٔ فرهنگستان علوم، (۲۰)، ۳۳-۶۸.
وفایی، عباسعلی و نزهت، بهمن (1388). در پرتو انوار معنوی. ادبیات عرفانی (ادامه فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا)، 1(1)، 170-185.
Eliade, M., & Adams, C. J. (2012). The Encyclopedia of Religion (Vol. 16, pp. 277-278). New York: Macmillan.