بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی پایۀ تز دکتری معماری و شهرسازی دانشگاه پلی‌تکنیک مادرید، اسپانیا؛ مدرس دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

چکیده

معماری تاریخی ایران از نمونه‏های بارز معماری بومی در جهان است. حیاط ‏‏مرکزی، که نشان‏دهندۀ الگوی بسیار کهن در ساخت خانه‏ های ایرانی است، در شهرهای ایران به‌طور چشمگیری دیده می‌شود. شیراز یکی از شهرهای تاریخی ایران است که بافت تاریخی با آثار معماری ارزشمندی از دوران زندیه و قاجار در آن برجای مانده است. قوام ‏الملک‌ها، مشیرالملک‌ها، ایل‌بیگی‏ ها و اعیانی همچون نصیرالملک‌ها از خاندان‏ های بانفوذ شیراز در دورۀ‏ قاجار و معاصر به‌شمار می‌روند که آثاری مانند خانه‏ های فروغ ‏الملک، نصیرالملک، زینت‏ الملک جزو بناهای باارزش این خاندان است. در این پژوهش، خانه‏ های بومی با قدمتی دویست‌ساله در محله‏ های تاریخی شهر شیراز بررسی شده‌اند که هندسۀ حیاط در آن‌ها تأثیر بسزایی در ایجاد نظم فضایی داشته است. هدف از این پژوهش بررسی تناسبات، اجزای حیاط ‏مرکزی و استفاده از آن‌ها در مناطق نیمه گرم و خشک مانند شیراز است. ماهیت پژوهش کیفی و از نوع تحلیل محتوا است که با جمع‌آوری داده ‏ها به‌صورت برداشت میدانی، مشاهدات، مطالعات کتابخانه ‏ای و قیاس تطبیقی صورت گرفته است. با توجه به موضوع پژوهش، داده‌های به‌دست‌آمده تجزیه و تحلیل شده و نتایج آن در قالب مؤلفه ‏هایی برای معماری حیاط در خانه‏ های معاصر بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، فرهاد (۱۳۸۴). شهر خانه حیاط مرکزی، شهر-خانه پایدار، شهر-خانه آ یینی. صفه. ۴۱، 113-90.
اردلان، نادر و بختیار، لاله (۱۳۸۲). حس وحدت. تهران: نشرخاک.
افسر، کرامت‌الله (۱۳۵۲). تاریخ بافت قدیم شیراز. تهران: سلسله انتشارات آثار ملی.
ابوالقاسمی، لطیف (۱۳۸۵). هنجار شکل‏یابی معماری اسلامی ایران. به کوشش محمدیوسف کیانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
آرین، آرمان (۱۳۸۴). پارسیان و من، جلد ۲. نشر موج. 
براتی، ناصر (۱۳۸۲). بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی. مجله خیال، ۸، ۳۶-۲۵.
بمانیان، محمدرضا (۱۳۸۱). مقدمه‌ای بر نقش و کاربرد پیمون در معماری ایرانی. مدرس هنر، ۱(۱)، ۱۰-۱.
بورکهارت، تیتوس (۱۳۶۵). هنر اسلامی. مسعود رجب‌نیا (مترجم). سروش.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۷۸الف). آشنایی با معماری اسلامی ایران. گردآوری و تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۷۸ب). تحقیق در گذشته معماری ایران. تهران: سروش دانش.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۸۲). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات پژوهنده.
پولاک، یاکوب ادوارد (۱۳۶۸). سفرنامه پولاک. کیکاووس جهانداری (مترجم). انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
پوراحمدی، مجتبی، یوسفی، مجتبی و سهرابی، مهدی (۱۳۹۰). نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی
حائری، محمدرضا (۱۳۸۸). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.
حمزه‌نژاد، مهدی و دشتی، مینا (۱۳۹۵). بررسی خانه‌های سنتی ایرانی از دیدگاه پدیدارشناسان و سنت‌گرایان معنوی. نقش جهان، 6(2)، ۳۵-۲۴.
دیبا، داراب (۱۳۷۸). الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران. معماری و فرهنگ، 1(1)، ۱۱۱-۹۷.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
ذاکری، سیدمحمدحسین، قهرمانی، آرزو، شهنازی، درسا، بازیار حمزه‌خانی، اسماعیل (۱۳۹۵). آزمون مستطیل طلایی. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(10)، ۱۶-۲۸.
سلطان‏زاده، حسین (۱۳۹۰). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سیدسجادی، منصور (۱۳۸۲). راهنمای مختصر آثار باستانی سیستان. سازمان برنامه‌ریزی و مدیریت استان سیستان و بلوچستان.
طاهباز، منصوره (۱۳۸۵). عوامل تفاوت بنیادی معماری ایرانی با معماری معاصر. سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، کرمان، ص 260-288.
فره‌وشی، بهرام (۱۳۵۲). فرهنگ پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قبادیان، وحید (۱۳۷۳). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. دانشگاه تهران.
قاسمی سیچانی، مریم و معماریان، غلامحسین (۱۳۸۹). گونهشناسی خانه دوره قاجار در اصفهان. هویت شهر، ۷، ۹۴-۸۷.
معماریان، غلامحسین (1375). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی درونگرا. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
مسائلی، صدیقه (۱۳۸۸). نقشه پنهان به ‌مثابه دست آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. هنرهای زیبا، (۳۷)، ۳۸-۲۷.
نوربرگ-شولتز، کریستیان (۱۳۸۱). مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی. محمود امیر یاراحمدی (مترجم). تهران: انتشارات آگاه.
ورجاوند، پرویز (۱۳۵۲). خانه زکی‌خان، بنایی زیبا از دوره زندیه در شیراز. مجله بررسیهای تاریخی، 9(2)، ۱۳-۱.
Blaser, W. (1985). Patios, 5000 years of evaluation, p.7.
Durant, W. (1954). The history of civilization, the first volume. p. 218
Fathy, H. (1986). Natural energy and vernacular architecture: principles and examples, with reference to hot and arid climates. University of Chicago Press.
Hillier, B. (2007). Space is the machine. Cambridge.
Hubka, T. (1979). Just folks designing: Vernacular designers and the generation of form. Journal of Architectural Education, 32(3), 27-29.
Schoenauer, N. (1984). 6000 years of habitat (Spanish Edition, 6000 años habitat). Paperback. pp.87-89.
Oliver, P. (1997). Flora and Fauna and local lifestyles, Encyclopedia of the World's Vernacular Architecture, Cambridge University Press.
Oliver, P. (1983). Perfected for needs: Vernacular architecture in education. Habitat International, 7(5-6), 337-383.
Oliver, P. (1997). Dwellings: The Vernacular House World Wide. Phaidon, p.15
Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Prentice-Hall.
Scerrato, U. (1966). Excavations at Dahan-I Ghulaman (Seistan-Iran) First Preliminary Report (1962-1963). East and West, 16(1/2), 9-30.