تبیین شاخص‏های معماری ایران در دوران اسلامی و کاربست آن در طراحی جداره‏های معاصر محلات مسکونی؛ مطالعۀ موردی محلۀ باغ زرشک اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

2 استادیار شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شهر از اجزای بسیاری تشکیل شده است که هریک سهمی در کالبد شهر دارند. نماهای شهری از جملۀ این اجزاست که از ارکان اصلی شهر اسلامی به‏ شمار می‏ رود. ناهمگونی نماها و برخورد روزانۀ شهروندان با آن‏ ها سامان‏دهی بدنه ‏های شهری را مهم می‏ نماید. با وجود این اهمیت، متأسفانه پژوهش ‏های اندکی مستقیماً به آن پرداخته‏ اند. مطالعات پیشین بیشتر بر اصول معماری ‏ایرانی‌اسلامی در طراحی مسکن و شهر اسلامی متمرکز است. در این پژوهش، درجهت سیاست‏ های کلان کشور و به‏ منظور احیای معماری و شهرسازی اسلامی، شاخص‏ های معماری ایران دوران اسلامی تبیین شده است؛ زیرا، با توجه به نیاز امروز شهرها و تأثیرات آن بر انسان‏ها، بهره‏ گیری از شاخص ‏های معماری اسلامی در جداره ‏های شهری ضروری به ‏نظر می‏ رسد. این پژوهش در زمرۀ پژوهش‏ های کیفی قرار می‏گیرد و با روش توصیفی‏ تحلیلی انجام شده است. داده‏ ها با مطالعات کتابخانه‏ ای و اسنادی، مشاهدات میدانی و تهیۀ بازبینه (چک لیست) جمع‏ آوری شده است. ازاین‏رو، پس از تبیین مبانی نظری، شاخص‏ های معماری دورۀ ‏اسلامی دسته ‏بندی شده و شاخص‏ های کاربردی در طراحی نمای مسکونی، با روش دلفی، به‏ دقت بیان شده ‏اند. در گام تحلیل داده‏‏ ها، معناداری شاخص‏ های برگزیده با آزمون تی آزموده شده‏ اند. بنابر نتایج پژوهش، شاخص‏ های تعادل، تناسبات، خودبسندگی، حرمت میثاق‏ های اجتماعی، رابطۀ مستقیم کارکرد با ظاهر بنا، استفاده از مصالح طبیعی، و ترکیبات منسجم به توجه بیشتری نیاز دارند. ازاین‏رو، با توجه به نیاز جوامع امروزی، پیشنهادهایی به‏ منظور کاهش اغتشاشات بصری در طراحی جداره ‏های محلات مسکونی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


آرین، سمیه، فرج‏پور، مریم و قمری، علی (1396). بررسی تأثیر خانه‏ها با الگوهای معماری ایرانی اسلامی بر ایجاد آرامش. کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران، معماری و شهرسازی.
ابافت ‏یگانه، منصور (1387). ضرورت بازبینی یک مفهوم: بازخوانی هویت در کاربرد مصالح ساختمانی در نماهای شهری تهران. مدیریت شهری، 19، 29-46.
اکبری، فاطمه (1395). بازاندیشی‏ تناسبات‏ هندسی‏خلقت ‏در آثار هنر و‏ معماری ‏اسلامی. مدیریت ‏شهری، 44، 124-107.
اومر، اسپاهیچ (1396). مسکن و اسلام. حسن ذوالفقارزاده، علی دل‌زنده و سهیل جباری (مترجمان). قزوین: جهاد دانشگاهی قزوین.
بمانیان، محمدرضا و زندی، مسلم (1396). مسکن ایرانی و سبک زندگی. تهران: اول و آخر.
پورجعفر، محمدرضا، تقوایی، علی‏اکبر و صادقی، علی‏رضا (1388). خوانش تأثیر ساماندهی محورهای بصری بر ارتقای کیفیت محیط فضاهای عمومی شهری، نمونه موردی: خیابان آزادی تهران. مدیریت شهری، 7(24)، 65-80.
حبیبی، کیومرث و روحانی ‏چولائی، الهام (1394). ارزیابی کیفی تغییر عناصر شهر کهن ایرانی به شهر مدرن در جهت احیای مکان‏های شهری با هویت ایرانی – اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(21)، 5-18.
حمزه‏نژاد، مهدی و صدریان، زهرا (1393). اصول طراحی خانه از منظر اسلامی و الگوهای کاربردی ‏معاصر. پژوهش‏های معماری اسلامی، ۲(۳)، ۵۸-۷۶.
حمزه‏نژاد، مهدی و افتخاریان، سیدمازیار (1394). شاخص‏های سبک زندگی اسلامی در طراحی مسکن. همایش ملی معماری بومی ایران، یزد.
رئیسی، محمدمنان (1397). معماری و شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی، از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود. قم: دانشگاه قم.
ستاری ساربانقلی، حسن (1393). کاربرد‏ نظام ‏زیبایی‏‏شناسی ‏برگرفته‏ از قرآن‏ کریم ‏در طراحی ‏شهری. مدیریت‏شهری، 13(34)، 335-358.
سلیمان‏زاده، سجاد، حبیب، فرح و اعتصام، ایرج (1398). مدل مفهومی ارزیابی شاخص‏های فضای معماری بر مبنای تطبیق دیدگاه‏های غربی و ایرانی-اسلامی. پژوهش‏های معماری اسلامی، 7(23)، 143-163.
صادقی، علیرضا، موسوی سروینه باغی، الهه‏السادات و خدایی، زهرا (1397). کاربست رویکرد ایرانی اسلامی در فرایند تحلیل و ارتقای کیفیت نماهای شهری. معماری و شهرسازی ایران. 9 (16)، 69-84.
عابدی، محمدحسین و محمدیان ‏یامی، فرزانه (1397). زیبایی‏شناسی و بازشناسی اصول آن در معماری‏اسلامی. معماری‏شناسی، 1(4)، 1-10.
عزیزیان غروی، محسن، عزیزیان غروی، زینب (۱۳۹۸). تحلیل تطبیقی شاخص‏های مسکن اسلامی بر گونه‏های مسکن سنتی قم مبتنی بر نظرات معماران مسلمان معاصر. پژوهش‏های معماری اسلامی، ۷(25)، ۱۱۵-۱۳۶.
غلامیان، مهشید، آقایزدان‏فر، سیدعباس و نوروزیان ملکی، سعید (1398). رهیافتی بر زیرساخت‏های مشترک نهفته در معماری اسلامی-ایرانی (مبتنی بر شواهدی از نماهای معماری دورۀ قاجار). پژوهش های معماری اسلامی، 7(25)، 3-24.
غیورانه، سینا (1401). تبیین مفهوم حکمت ایرانی ـ اسلامی در فضاهای عمومی شهری؛ نمونۀ مورد مطالعه: بازار بزرگ تبریز. مطالعات میان‏رشته‏ای معماری ایران، 1(1)، 163-181.
لیتکوهی، ساناز و سنجری، سپیده (1393). مقایسه معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج شده در خصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهارگانه معماری. مجله پژوهش های معماری اسلامی، ۲(۱)، ۴1-۶3.
محمدی‌کیا، فاطمه (1392). معنای آزادی در معماری اسلامی-ایرانی، نشریه خردنامه همشهری، شماره 101.
مختارپور، اکبر، باباحیدریان، سیمین و مصلح‏آبادی، فاطمه (1395). نما در سیمای شهر: با رویکردی بر مبانی و ضوابط. تهران: انتشارات هنر معماری قرن.
مرتضی، هشام (1393). اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام. تهران: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی.
معماریان، غلامحسین (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سروش دانش.
نصر، طاهره (1394). جایگاه پارادایم «معماری ‏مسکن» در سیمای ‏امروز شهر ایرانی-اسلامی. مطالعات ‏شهر ایرانی ‏اسلامی،6 (22)، 67-78.
نصر، طاهره (1396). جایگاه «نشانه‏های شهری» در واکاوی مؤلفه‏های «هویت» و «فرهنگ» در سیمای شهر ایرانی (مطالعۀ موردی: بررسی سیمای شهر شیراز). هویت ‏شهر، 11(29)، 17-28.
نصر، طاهره (1395). هویت کالبدی شهر؛ مفاهیم و نظریات )موردکاوی: شهرهای شیراز، اصفهان، یزد و بوشهر). دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
نقره‏کار، عبدالحمید (1392). حکمت هنر و معماری اسلامی، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
نقی‏زاده، محمد (1383). بارزه‏های شهر و معماری اسلامی. نامه فرهنگستان علوم، 26 و 27، 43-74.
نقی‌زاده، محمد (1385). معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: راهیان.
نقی‏زاده، محمد (1387). شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان: مانی.
نقی‏زاده، محمد (1391). تأملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی ایرانی. کتاب ماه هنر آبان، (170)، 38-55.
نقی‏زاده، محمد. (1394). الگو، مبانی، ارکان، صفات و اصول شهر اسلامی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 1(1)، 63-80.
نقی‏زاده محمد، زمانی، بهادر و کرمی، ‏اسلام (1389). ملاحظات فرهنگی در شکل‏دهی به نماهای شهری با تکیه بر ساختار نماهای شهری ایرانی در دوران اسلامی. هویت‏شهر، 4(7)،61-74.
نوایی، کامبیز و حاجی‏قاسمی، کامبیز (1399). کتاب خشت و خیال (شرح معماری اسلامی ایران). تهران: سروش.
وحدت، سلمان، سجادزاده، حس و کریمی‏ مشاور، مهرداد (۱۳۹۴). تبیین ابعاد مؤثر بر منظر خیابان به منظور ارتقای خوانش منظر فضاهای شهری؛ مطالعۀ موردی: خیابا‌ های بافت مرکزی شهر همدا.. مطالعات شهری، 4(15)، 17-36.
ویتیک، آرنولد (1385). مبانی زیبایی‏شناسی در محیط شهری. جواد مهدی‏زاده (مترجم)، جستارهای شهرسازی، 17 و 18، 28-39.
یاران، علی و بهرو، حسین (1395). بررسی عناصر هویت‏ساز در کالبد خارجی ساختمان‏های بلندمرتبه مسکونی در شهر تهران. معماری و شهرسازی ایران، 7(12)، 209-224.
Alishah, M., Ebrahimi, A., & Ghaffari, F. (2016). The role of buildings facades of an urban landscape (case study: old context of Sari). The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, (6), 1347-1356.
Alon-Mozes, T. (2006). From “Reading” the Landscape to “Writing” a Garden. Journal of Landscape Architecture, 1(1), 30-37.
Bundervoet, T., Parby, J. I., Nakamura, S., & Choi, N. (2017). Reshaping urbanization in Rwanda: economic and spatial trends and proposals - synthesis report (English). Washington, D.C.: World Bank Group.
Eldemery I. M. (2009). Globalization Challenges in Architecture. Journal of Architecture and Planning Research, 26(4), 34-354.
Jamalinezhad, M., Talakesh S. M., & Khalifeh Soltani, S. H. (2012). Islamic Principles and Culture Applied to Improve Life Quality in Islamic Cities. Social and Behavioral Sciences 35, 330-334.
Omer, S. (2020). What Exactly is Islamic Architecture, and is Architecture a Problematic Concept?. https://www.researchgate.net/publication/345213426.
Stiles, R., Gasienica‐Wawrytko, B., Hagen, K., Trimmel, H., Loibl, W., Tötzer, T., & Feilmayr, W. (2014). Understanding the whole city as landscape, a multivariate approach to urban landscape morphology. SPOOL, 1(1), 401-418.
Toorabally, M., & Chiong, H. S., Norman, H., & Razalli, Z. (2016). Impact of Modern Technologies on Islamic Architecture in Malaysia and Middle East. Nova Journal of Engineering and Applied Sciences. 5. 1. https://doi.org/10.20286/nova-jeas-050101.
Woolliscroft, T., & Polovina, S. (2017). Improving healthcare through human city interaction. In S. Hammoudi, M. Smialek, O. Camp & J. Filipe (Eds.), Proceedings of the 19th International Conference on Enterprise Information Systems, April 26-29, in Porto, Portugal (Vol. 3, pp. 172-177). Scitepress. https://doi.org/10.5220/0006368401720177.
Zhang, Y., Zhang, H., & Sun, Z. (2018). Effects of urban growth on architectural heritage: the case of Buddhist Monasteries in the Qinghai-Tibet Plateau. Sustainability, 10(5), 1593. https://doi.org/10.3390/ su10051593.