شناخت و ارزیابی عوامل مضر حاشیه‌نشینی و تأثیرات آن در محرومیت کودکان از فضاهای کودک‌محور(نمونۀ موردی: شهر سنندج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

حاشیه‌نشینی یکی از مسائل مهم در حیطۀ شهرسازی و معماری است. کمبود فضاهای آمورشی و پرورشی مانند فضاهای کودک‌محور، مسائل امنیتی، فشارهای معیشتی و تربیتی می‌تواند پیامدهای بسیاری بر روی ساکنان به‌خصوص کودکان داشته باشد. در این راستا، محرومیت کودکان از فضاهای کودک‌محور باعث تخلیۀ انرژی کودکان در محیط‌های نامناسب می‌شود که همین امر زیان‌های مالی، جسمی و روحی را در پی دارد. این پژوهش به شناسایی و بررسی عوامل تأثیرگذار در شرایط نامناسب کودکان حاشیه‌نشین و تأثیرات مخربی می‌پردازد که در کودکان در حال و آینده می‌گذارد. پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و داده‌ها از طریق جمع‌آوری اسنادی و کتابخانه‌ای اکتساب شده‌اند. سپس با استفاده از تجارب سایر اساتید و محققان، با ذکر نمونه‌ها و مقالات کارشده در زمینه‌های تخصصی متنوع، بررسی میدانی ازجمله بازدید، مصاحبه با ساکنان و پرسش‌نامه انجام شده و درنهایت تحلیل و نتیجه‌گیری نویسندگان صورت گرفته است. حاشیه‌نشینی اغلب همراه با تقابل فرهنگ‌های متفاوت همراه است. این امر موجب بروز آسیب‌هایی همچون افزایش جرم و جنایت و فروش مواد مخدر و کار کودکان، تهدید سلامت روانی ساکنان به‌ویژه کودکان، توزیع نامتوازن امکانات رفاهی، بهداشتی، آموزشی و کیفیت‌نداشتن فضاهای باز شهری مانند پارک، فضای بازی کودکان است که با بررسی این عوامل در محلات (نایسر، اسلام‌آباد، فرجه)، کمیت و کیفیت آن‌ها تعیین شده و راهکارهایی برای رفع این عوامل ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


امیدوارفر، سجاد (1396). نقش مدیریت شهری در مناطق حاشیه‌نشین با تأکید بر ایران، ماهنامۀ علمی-تخصصی شباک، ۳(۱۱)، ۳۳-۲۷. https://www.sid.ir/paper/515301
افتخارزاده، زهرا (1394). تجربۀ زیستۀ زنان در ازدواج زود هنگام، پایاننامۀ کارشناسی ارشد https://ensani.ir/fa/article.
بخشوده، شهاب و پرتویی، بهنام (1390). نقش طراحی محیطی در امنیت مناطق حاشیه‌نشین. فصل‌نامۀ دانش انتظامی زنجان، ۱(۱)، ۳-۲۰.
بهمنی، سجاد؛ همتی، رضا، ملتفت، حسین و ایزدی جیران، اصغر (1397). فهم فرایند شکل‌گیری تجربۀ حاشیه‌نشینی براساس نظریۀ داده‌بنیاد (مورد مطالعه: محله‌های ملاشیه و تل برمی خوزستان». فصل‌نامۀ توسعۀ اجتماعی، ۱۴(۲)، 127ـ158. DOI: 10.22055/QJSD.2020.27261.1796
پورجعفر، محمدرضا و محمودی‌نژاد، هادی (1389). طراحی شهری و سرمایۀ اجتماعی در فضاهای شهری. تهران:‌ انتشارات هله و طحان
تمجیدی، زهرا، سادات سعیده زرآبادی، زهرا و حبیب، فرح (1401). شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی شهری برای کودکان، بر مبنای مدل مفهومی حق به شهر (شهر تهران). فصل‌نامۀ مطالعات شهری،۴۴(۱۱)، ۱۱۵-۱۳۰.doi: 10.34785/J011.2022.004
حسین‌زاده ‌یزدی، سعید و یعقوبی، علی (1399). بررسی علل و پیامدهای حاشیه‌نشینی در کلان شهرهای کشور (بررسی موردی: حاشیه‌نشینی در کلان شهر مشهد). فصل‌نامۀ راهبرد توسعه، ۱۶(۴)، 32-66. http://rahbord-mag.ir/Article/13991226272690
خرمشاد، مجید و صفوی، سیدعلی (1398). تدوین اصول طراحی فضاهای بازی کودکان در مقیاس محله با تأکید بر احیای بازی‌های بومی ایرانی. فصل‌نامۀ علمی پژوهشی مطلعات شهر ایرانی اسلامی ۹(۳۶)، 23-85. http://iic.ihss.ac.ir/fa/Article/13139
رستگار، امیر، بونفانتینی، برتراندو (1395). تدوین راهنمای طراحی شهری دوستدار کودک. فصل‌نامۀ مدیریت شهری، (۴۴)، ۶۲-۸۷.
روشن‌دل، تکتم، بهرامی، بختیار، سعیدی، مهدی و عرفانی، گوران (1402). ویژگی‌های محیطی مؤثر بر تحرک و فعالیت فیزیکی کودکان در محله از دیدگاه آنان؛ مطالعۀ موردی: شهر مشهد. فصل‌نامۀ مطالعات شهری. زودآیند https://doi.org/10.22034/urbs.2023.62738
عبدی، میلاد (1401). نحوۀ شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در شهرها، مورد مطالعه: شهر ایلام، فصل‌نامۀ علوم زیست محیطی و دانش جغرافیا، ۲(۳)، 1-10. https://rimag.ricest.ac.ir/Article/37226/FullText
کربلایی حسینی، ابوالفضل و سهیلی، جمال الدین (1393). بررسی ویژگی‌های شهر دوست‌داشتنی از نگاه کودکان: مطالعه موردی منطقه 2شهرداری قزوین. فصل‌نامۀ مطالعات شهری، (۹)، ۵۹-۶۸. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_7886.html
کیخا، بتول و مرادی، حامد (1394). واکاوی وقوع جرایم اجتماعی از منظر حاشیه‌نشینی و نظریۀ شکاف دانش. فصل‌نامۀ انتظام اجتماعی، ۷(۳)، 107-129. https://ensani.ir/fa/article/394918
ممتاز، فریده (1394). جامعهشناسی شهر، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
منصوری، امیر و قره بیگلو، مینو (1390). کیفیت فضای باز شهری در تعامل با کودکان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (۶)،‌ ۶۳-۷۲.
هنرور، سرور (1389). کودک در شهر دیده نمی‌شود. مجلۀ جستارهای شهرسازی، (۳۴)، ۱۲۰ magiran.com/p915787.
یونیسف (1376). پیماننامۀ جهانی حقوق کودک، تهران. https://www.unicef.org/iran
Akins, N. (2022). Stress and the City: The Impacts of City Living and Urbanization on Mental Health.‏ https://scholarship.claremont.edu/scripps_theses/1892
Chen, S., Christensen, K. M., & Li, S. (2019). A comparison of park access with park need for children: A case study in Cache County, Utah. Landscape and Urban Planning187, 119-128.‏ DOI:10.1016/j.landurbplan.2019.04.001
Dale, C. E., Bowling, A., Adamson, J., Kuper, H., Amuzu, A., Ebrahim, S., ... & Nüesch, E. (2013). Predictors of patterns of change in health-related quality of life in older women over 7 years: evidence from a prospective cohort study. Age and Ageing42(3), 312-318.. DOI: 10.1093/ageing/aft029
Fenstermacher, G. D., & Richardson, V. (2005). On making determinations of quality in teaching. Teachers college record107(1), 186-213.‏ http://www.personal.umich. edu/~gfenster/teaqual14ss. PDF
Gorgul, E., Luo, L., Wei, S., & Pei, C. D. (2017). Sense of place or sense of belonging? Developing guidelines for human-centered outdoor spaces in China that citizens can be proud of. Procedia engineering198, 517-524.‏https://doi.org/10.1016/j.proeng.2017.07.106
Goran, m. i. & Reynolds, k. (2005). Interactive multimedia for promoting physical activity in children, international journal of obesity,13(4), 762-771. DOI: 10.1038/oby.2005.86
Holt Nicholas, L. (2014). Neighborhood physical activity opportunities for inner-city children and youth, Journal of Health & Place, 15(4), 1022-1028. DOI: 10.1016/j.healthplace.2009.04.002
Knudsen, E. M. (2016). Avoiding the pathologizing of children of prisoners. Probation Journal63(3), 362-370.‏ DOI:10.1177/0264550516660766
Korpela, N. (2014), Robert b. Bechtel and Arza Churchman, John Wiley & Sons, inc, Children’s Environment. Handbook of environmental psychology
Korpela, K. (2002). Children’s environment. In R. B. Bechtel, & A. Churchman (Eds.) Handbook of Environmental Psychology. New York: John Wiley & Sons, 363-373.
Nady, R. (2016). Towards effective and sustainable urban parks in Alexandria. Procedia Environmental Sciences34, 474-489. doi:10.1016/j.proenv.2016.04.042
Subiza-Pérez, M., Vozmediano, L., & San Juan, C. (2020). Green and blue settings as providers of mental health ecosystem services: Comparing urban beaches and parks and building a predictive model of psychological restoration. Landscape and Urban Planning204, 103926.‏
Shukouei, H. (1994). Social Geography of Cities, Social Ecology of Cities, Jihad Daneshgahi Publication Institute (Majd), Tehran.
Teixeira, C. F. B. (2021). Green space configuration and its impact on human behavior and URBAN environments. Urban Climate35, 100746. DOI:10.1016/j.uclim.2020.100746
Yao, S., & Xiaoyan, L. (2017). Exploration on ways of research and construction of Chinese child-friendly city----a case study of Changsha. Procedia engineering198, 699-706.‏ https://doi.org/10.1016/j.proeng.2017.07.121
Witten, K., Robin, K., Carrolla, P., & Asiasigaa, L. (2017). Children’s everyday encounters and affective relations with place: experiences of hyperdiversity in Auckland neighbourhoods. Social & Cultural Geography, (9), 1–18. https://doi.org/10.1080/14649365.2017.1347700