ارزیابی تطبیقی و تحلیل تناسبات عددی حیاط‌ها در خانه‌های بومی ـ قاجاری با رویکرد شبیه‌سازی (موردپژوهی: شهر شیراز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری و شهرسازی، دانشگاه پلی‌تکنیک مادرید، اسپانیا، استاد دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی مهندسی معماری دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

10.22133/isia.2024.419575.1061

چکیده

اندازه و تناسب در عناصر و ترکیب اجزای طرح معماری تأثیر بسزایی دارد. بسیاری از معماران با استفاده از پیمون و ایجاد تناسب در بین ساختارها و اندام‌های مختلف یک خانه، اثری هماهنگ و متوازن خلق می‌کنند. حیاط نوعی از فضاهای اصلی بنا به‌شمار می‌رود و به‌منزلۀ قلب خانه در مرکز بنا قرار می‌گیرد. آگاهی هرچه بیشتر دربارۀ تناسبات حیاط در خانه‌های تاریخی ادوار مختلف ایران، کمک شایانی به شناخت عمیق‌تر ویژگی‌های هندسی معماری بومی ایران می‌کند. هدف از این پژوهش، بررسی تناسبات عددی حیاط مرکزی پنج نمونه از خانه‌‌‌‌های بافت تاریخی شیراز (منطقۀ 8 شهرداری) است که اهمیت تاریخی و معماری بسزایی دارند. با بررسی تأثیر این تناسبات، به دو پرسش پاسخ داده می‌شود: ۱. تأثیر تناسبات عددی حیاط مرکزیِ اصلی در خانه‌های قاجاری در فضاهای مسکونی چگونه است؟ ۲. نسبت مساحت سرپوشیده به غیرسرپوشیدۀ خانه‌های بومی این پژوهش چه تأثیری در چیدمان فضاها و پالت رنگی آن‌ها داشته است؟ ماهیت پژوهش حاضر از نوع کمّی و روش مطالعۀ آن از نوع تحلیلی ـ تاریخی است. مقادیر مطالعاتی از جنس کمیّت‌های عددی و نوری (رنگ) بوده و جمع‌‌آوری داده‌ها به‌صورت برداشت میدانی، مشاهدات، مطالعات کتابخانه‌ای و قیاس تطبیقی انجام شده است. نتایج به‌دست‌آمده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در موارد متعددی از ویژگی‌های فضای مسکونی این خانه‌‌‌‌ها تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها


آغداشلو، آیدین (۱۳۹۵). از خوشیها و حسرت‌ها: برگزیده مقاله‌ها 1353-1370. تهران: نشر کتاب آبان.
بیتی، حامد (۱۳۸۹). بررسی نقش حیاط در سازمان‌دهی خانه‌های تاریخی، مطالعۀ موردی: خانه‌های دورۀ قاجار تبریز. نشریۀ کتاب ماه هنر، (۱۴۹)، 58-64.
حاتم، جمشید (۱۳۸۷). نگاهی به نقاشی دورۀ قاجار، فصل‌نامۀ تخصصی هنر‌های تجسمی نقش‌مایه، ۱(۲)، 29-45.
حائری، محمدرضا (۱۳۸۸). نقش فضا در معماری ایران. تهران: نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حبیب، سوزان، مستغنی، علیرضا و رحمانی، ندا (۱۳۹۱). پالت رنگ در خانه‌های دورۀ قاجار قزوین، نمونۀ موردی: خانۀ امینی‌ها، نامۀ معماری و شهرسازی، ۹۳(۱۲) ۹۷-۱۱۵.
حسین‌زاده، لیدا (۱۴۰۱). بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز. نشریۀ مطالعات میانرشتهای معماری ایران، ۱(۲)، ۱۷۹-۲۰۱. http://doi.org/10.22133/ISIA.2023.383076.1041
حیاتی، حامد و صفرپور بهبهانی، وفا (۱۳۹۵). بررسی و تبیین سازمان‌دهی انتظام فضایی در معماری خانه‌های سنتی (نمونۀ موردی: خانۀ تیزنو دزفول). نشریۀ مطالعات جغرافیا، عمران و مطالعات شهری، ۲(۱)، ۶۵-۷۵.
حیدری ارجلو، تارا، قربانی پارام، افشین و حسن‌پور، فرامرز (۱۴۰۱). بررسی شاخص‌های معماری سنتی خانه‌های شیراز به‌منظور ارائۀ الگوی مناسب طراحی مسکن معاصر در راستای استفاده از انرژی‌های پاک. نشریۀ طراحی کاربردی علوم جغرافیایی، ۲۳(۶۹)، 429-457
ذاکری، سیدمحمدحسین، قهرمانی، آرزو و شهرنازی، درسا (۱۳۹۵). آزمون دو نظریۀ پیمون و مستطیل طلایی ایرانی در خانه‌های دورۀ قاجار شیراز، نشریۀ پژوهشهای معماری اسلامی، ۴(۱۰)، 16-28.
زارع مهذبیه، آیدا، شاهچراغی، آزاده و حیدری، شاهین (۱۳۹۵). بررسی کیفیت محیطی فضاهای داخلی با تأکید بر آسایش حرارتی در خانه‌های سنتی، نمونۀ موردی: دو خانۀ قجری در شیراز، مطالعات معماری ایران، ۹(۵)، ۸۵-۱۰۰.
زارعی، ‌هانی، رازانی، مهدی و قزلباش، ابراهیم (۱۳۹۶). بازشناسی الگوی طراحی خانه‌های تاریخی شیراز در دورۀ قاجاریه با رویکرد اقلیمی، نشریۀ پژوهشهای باستان‌شناسی ایران، ۷(۱۳)، 225-242.
زینلیان، نفیسه و اخوت، ‌هانیه (۱۳۹۶). ساختارشناسی حیاط در خانه‌های قجری اقلیم گرم‌وخشک و گرم‌ومرطوب با تمرکز بر گونه‌شناسی «حیاط مرکزی»، مطالعۀ موردی: خانه‌های یزد و دزفول، نشریۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ۳۰(۸)،‌ ص ۱۵-۳۰.
صارمی، علی‌اکبر و رادمهر، تقی (۱۳۷۶). ارزشهای پایدار در معماری ایران. تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
فرشچی، حمیدرضا و مجیدی، مرتضی (۱۴۰۰). بررسی نظام معماری و تناسبات هندسی حیاط مرکزی و جداره‌های آن در خانه‌های تاریخی کاشان (مورد مطالعه: ده خانۀ تاریخی دورۀ قاجار شهر کاشان). نشریۀ فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۶(۲)، 95-112.http://doi.org/10.52547/ciauj.6.2.95
فلور، ویلم و چلکووسکی، پیتر (۱۳۸۱). نقاشی دورۀ قاجاریه. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نشر ایل شاهسون بغدادی.
لغت‌نامۀ دهخدا (1399). ذیل «تناسبات». https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary from:
مرادی، ساسان، متین راد، مهرداد، فیاض، ریما، و دهباشی شریف، مزین (1397). گونه‌شناسی خانه‌های سنتی حیاط‌دار تبریز براساس معیارهای کالبدی مؤثر بر عملکرد اقلیمی حیاط مرکزی. مدیریت شهری، 51،‌ ص 87 -106.
مشبکی اصفهانی، علیرضا و مشبکی اصفهانی، محمدرضا (۱۳۹۸). مقایسۀ تطبیقی نظام حاکم بر معماری عمارت‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و در شیراز با نگرش کالبدی. پژوهش در هنر و علوم انسانی، ۲۰(4)، 27-44.