تأثیر مؤلفه‌های پایداری فرهنگی در تزئینات و ساختارکالبدی در خانه‌های ارامنه (دورۀ صفوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه غیردولتی شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران.

2 استادیار و عضو هیئت علمی، مهندسی معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه غیردولتی شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران.

10.22133/isia.2024.440839.1069

چکیده

خانه‌ها به غیر از سکونت، کارکردهای متفاوت دیگری نیز دارند؛ ازجمله بستر وقوع فعالیت‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند. علاوه‌براین، ساختارکالبدی خانه‌ها و نما و تزئینات آن‌ها از موقعیت‌های اجتماعی، اقلیمی، سیاسی و فرهنگی منطقه و ساکنان آن متأثر است و به همین دلیل است که از حیث ظاهر خانه‌ها در نقاط مختلف و همچنین سبک ویژۀ آن‌ها در یک منطقه تنوع بسیار زیادی را شاهدیم. پایداری فرهنگی در قالب حفظ هویت فرهنگی، رواداری تغییر در انطباق با ارزش‌های فرهنگی مردمان تعریف می‌شود و با آگاهی از مؤلفه‌های پایداری فرهنگی، صورت و سیرتِ معمارانۀ یک بنا می‌تواند به‌مثابۀ محصولی فرهنگی جلوه کند. حضور ارامنه در جلفای اصفهان، با فرهنگی متفاوت با اکثریت باعث شد این پژوهش با هدف بررسی مؤلفه‌های پایداری فرهنگی بر نوع ساخت خانه‌های این منطقه انجام شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که پایداری فرهنگی به حفظ فرهنگ‌ها و سنت‌های متنوع و درعین‌حال ترویج تبادل قابل احترام متقابل فرهنگی، درک و همکاری در جوامع مختلف اشاره دارد و از میان مؤلفه‌های ذکرشده برای پایداری فرهنگی، در عناصر خارجی خانه‌های پژوهش‌شده، به‌ترتیب مؤلفه‌های نظم، مردم‌واری، اقلیم و امنیت روانی و همچنین مؤلفه‌هایی چون امنیت روانی، تعادل در نظم و سازمان‌دهی در عناصر داخلی اهمیت بسیاری دارند. خانه‌ها به غیر از سکونت، کارکردهای متفاوت دیگری نیز دارند؛ ازجمله بستر وقوع فعالیت‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند. علاوه‌براین، ساختارکالبدی خانه‌ها و نما و تزئینات آن‌ها از موقعیت‌های اجتماعی، اقلیمی، سیاسی و فرهنگی منطقه و ساکنان آن متأثر است و به همین دلیل است که از حیث ظاهر خانه‌ها در نقاط مختلف و همچنین سبک ویژۀ آن‌ها در یک منطقه تنوع بسیار زیادی را شاهدیم. پایداری فرهنگی در قالب حفظ هویت فرهنگی، رواداری تغییر در انطباق با ارزش‌های فرهنگی مردمان تعریف می‌شود و با آگاهی از مؤلفه‌های پایداری فرهنگی، صورت و سیرتِ معمارانۀ یک بنا می‌تواند به‌مثابۀ محصولی فرهنگی جلوه کند. حضور ارامنه در جلفای اصفهان، با فرهنگی متفاوت با اکثریت باعث شد این پژوهش با هدف بررسی مؤلفه‌های پایداری فرهنگی بر نوع ساخت خانه‌های این منطقه انجام شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که پایداری فرهنگی به حفظ فرهنگ‌ها و سنت‌های متنوع و درعین‌حال ترویج تبادل قابل احترام متقابل فرهنگی، درک و همکاری در جوامع مختلف اشاره دارد و از میان مؤلفه‌های ذکرشده برای پایداری فرهنگی، در عناصر خارجی خانه‌های پژوهش‌شده، به‌ترتیب مؤلفه‌های نظم، مردم‌واری، اقلیم و امنیت روانی و همچنین مؤلفه‌هایی چون امنیت روانی، تعادل در نظم و سازمان‌دهی در عناصر داخلی اهمیت بسیاری دارند. 

کلیدواژه‌ها


اسمیت، آنتونی دی. (1383). ناسیونالیسم، نظریۀ ایدئولوژی تاریخ. ترجمۀ منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی، مؤسسۀ مطالعات ملی.
اعرابی هاشمی، شکوه سادات (1394). ارامنۀ جلفای نو در عصر صفوی. تهران: انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
آشوری، داریوش (1397). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: انتشارات آگاه.
بشیر، حسن و سلیمان‌زاده، علی (۱۳۹۳). نظریۀ هم‌فرهنگی و گروه‌های هم‌فرهنگ: مطالعات مناسبات ارامنه در ایران. مطالعۀ میان فرهنگی، ۹(۲۱)، ۱۲۳-۱۴۴. http://doi.org/20.1001.1.17358663.1393.9.21.6.5
پارسایی، آزاده و جمشیدی، حسینعلی (1395). باززنده‌سازی عنصر حیاط مرکزی در مجتمع مسکونی و حصول کارایی بالاتر. همایش زن، معماری و شهر، تهران. https://civilica.com/doc/266017
پدرام، بهنام و حریری، آزاده (1395). خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت تاریخی اصفهان. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(2)، ۷۴-89. http://jria.iust.ac.ir/article-1-487-fa.html
پطروسیان، بغوس (1974). زندگی ساکنان قدیمی جلفای نو. اصفهان: چاپخانۀ کلیسای وانک.
پورنادری، ارغوان، ایزدی، محمدسعید، قلعه‌نویی، محمود و پورنادری، حسین (1398). شناخت تحولات ریخت‌شناختی کلیساهای ارمنی جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان. باغ نظر. 16(79)، 15-28.
 http://doi.org/10.22034/bagh.2019.132140.3581
تقوائی، ویدا (1398). آشنایی با بناهای تاریخی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
حکمت‌پناه دهکردی، فاطمه و کاراحمدی، مهران (1400). بررسی مؤلفه‌های معماری پایدار در خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان (نمونۀ موردی: خانه‌های خواجۀ پطرس، سوکیاس و هوسپ امیرخان). چهارمین کنفرانس بین‌المللی و پنجمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری، تبریز: دانشگاه خوارزمی و دانشگاه شهرکرد و دانشگاه هنر اسلامی تبریز. https://civilica.com/doc/1427675/
خدابخشیان، مقدی (1385). طراحی مجموعه فرهنگی ارمنیان در اصفهان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد معماری. دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان.
خدابخشیان، مقدی (1394). معماری خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان. فصل‌نامۀ فرهنگی پیمان، 19(74)، 185-207.
دانائی‌نیا، احمد و ترکی باغبادرانی، حامد (۱۳۹۹). شاخصه‌های مؤثر در محله‌گزینی شهروندان اصفهانی در بافت تاریخی. معماری و‌ شهرسازی آرمان‌شهر، ۱۳(۳۱)، ۵۳-۶۵. http://doi.org/10.22034/AAUD.2020.118031.1441
رازانی، مهدی و الماسی‌نیا، پژمان (1392). خانۀ سوکیاس در جلفای نو اصفهان: تاریخچه، معماری، تزئینات و تعمیرات. دوفصل‌نامۀ تخصصــی دانش مرمت و میراث فرهنگی، ۱(۲)، ۵۷-70.
روضاعی‌پور، مرتضی (1390). مطالعۀ فضای شهری محلۀ جلفا اصفهان در عهد صفوی با تکیه بر خانه‌های مسکونی و دیدگاه باستان‌شناسی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد دورۀ اسلامی. دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
زمانی، هاجر (1387). تأثیرپذیری تزئینات کلیساهای اصفهان از معماری دورۀ صفوی. مطالعات هنر اسلامی، 5(8)، 69-86.  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1206500
سخی‌نیا، روشنک، کرمی، اسلام، رفیعیان، مجتبی و جوان فروزنده، علی (۱۳۹۹). پایداری فرهنگی، تراکم و گونه‌شناسی مسکن، مطالعۀ موردی: نمونه‌هایی از عرصه‌های مسکونی کلانشهر تبریز. شهر ایرانی اسلامی، ۱۰(۳۸)، ۶۵-۷۴.
 https://iic.ihss.ac.ir/Article/13563/iic.ihss.ac.ir
صالحی میلانی، ساسان و محمدی، مریم (۱۳۸۹). اهداف و شاخصهای تحقق پایداری فرهنگی. نامۀ معماری و شهرسازی، ۳(۵)، ۹۷-۸۱. http://doi.org/10.30480/aup.2011.183
قدوسی، هدی (1392). پایداری فرهنگی، معماری و مدیریت شهری. همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری. کرج، مرکز آموزشی علمی-کاربردی شهرداری کرج و دفتر معماری دید. https://civilica.com/doc/256094/
کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه‌های ارامنۀ جلفای نو اصفهان.‌ ترجمۀ مریم قاسمی‌سیچانی. تهران: مؤسسۀ تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن.
معماریان، غلام‌حسین (1375). آشنایی با معماری مسکونی ایران: گونه‌شناسی درون‌گرا. تهران: انتشارات سروش دانش.
منوچهر، محمد (1400). بررسی وجوه تمایز خانه‌های ارامنۀ جلفا با خانه‌های مسلمانان (مطالعۀ موردی: خانه‌های خواجه پطروس و سوکیاس). فصل‌نامۀ پژوهش‌های مکانی‌فضایی، ۵(۴)، 47-58. https://doi.org/10.22034/jspr.2021.702069
مهدوی، سیدمحمدصادق و توکلی قینانی، فرحناز (۱۳۸۸). هویت قومی ارامنه: مطالعۀ جامعه‌شناختی عوامل مؤثر در استمرار قومی ارامنه (مطالعه روی ارامنه تهران). پژوهش‌نامۀ علوم اجتماعی، ۳(۴)، ۷۱-۱۰۱.
 https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016246
Brown, P., & Mills, D. (2004). Art and Wellbeing. Sydney: Australian Council for the Arts.‏
Garrett, P., Coupland, N., & Williams, A. (2003). Investigating language attitudes: Social meanings of dialect, ethnicity and performance. University of Wales Press. https://doi.org/10.1017/S0047404505210163
Newman, P., & Kenworthy, J. (1999) Sustainability and Cities: Overcoming Automobile Dependence. Washington, DC: Island Press.
Simoni, P., & Hojjat, A. (2016). The Architectural Identity and Crucial Role of Armenian Churches in Isfahan. Modern Journal of Language Teaching Methods, 6(4-6), 130-140.
https://www.researchgate.net/publication/359769219_The_Architectural_Identity_and_Crucial_Role_of_Armenian_Churches_in_Isfahan
UNESCO (2001). Universal Declaration on Cultural Diversity, Adopted by the 31st General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000127162
UNESCO (2005). Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, Adopted by the 33rd General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000142919
World Conservation Union (1991). U.N, Environment program and World Wide Fund for Nature.
Yengimolki, A. (2023). The Emergence of a New Identity: Armenians in Safavid Isfahan. Journal of Religious Minorities under Muslim Rule, 1(2), 161-179. https://doi.org/10.1163/27732142-bja00007
اسمیت، آنتونی دی. (1383). ناسیونالیسم، نظریۀ ایدئولوژی تاریخ. ترجمۀ منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی، مؤسسۀ مطالعات ملی.
اعرابی هاشمی، شکوه سادات (1394). ارامنۀ جلفای نو در عصر صفوی. تهران: انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
آشوری، داریوش (1397). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: انتشارات آگاه.
بشیر، حسن و سلیمان‌زاده، علی (۱۳۹۳). نظریۀ هم‌فرهنگی و گروه‌های هم‌فرهنگ: مطالعات مناسبات ارامنه در ایران. مطالعۀ میان فرهنگی، ۹(۲۱)، ۱۲۳-۱۴۴. http://doi.org/20.1001.1.17358663.1393.9.21.6.5
پارسایی، آزاده و جمشیدی، حسینعلی (1395). باززنده‌سازی عنصر حیاط مرکزی در مجتمع مسکونی و حصول کارایی بالاتر. همایش زن، معماری و شهر، تهران. https://civilica.com/doc/266017
پدرام، بهنام و حریری، آزاده (1395). خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت تاریخی اصفهان. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(2)، ۷۴-89. http://jria.iust.ac.ir/article-1-487-fa.html
پطروسیان، بغوس (1974). زندگی ساکنان قدیمی جلفای نو. اصفهان: چاپخانۀ کلیسای وانک.
پورنادری، ارغوان، ایزدی، محمدسعید، قلعه‌نویی، محمود و پورنادری، حسین (1398). شناخت تحولات ریخت‌شناختی کلیساهای ارمنی جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان. باغ نظر. 16(79)، 15-28.
 http://doi.org/10.22034/bagh.2019.132140.3581
تقوائی، ویدا (1398). آشنایی با بناهای تاریخی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
حکمت‌پناه دهکردی، فاطمه و کاراحمدی، مهران (1400). بررسی مؤلفه‌های معماری پایدار در خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان (نمونۀ موردی: خانه‌های خواجۀ پطرس، سوکیاس و هوسپ امیرخان). چهارمین کنفرانس بین‌المللی و پنجمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری، تبریز: دانشگاه خوارزمی و دانشگاه شهرکرد و دانشگاه هنر اسلامی تبریز. https://civilica.com/doc/1427675/
خدابخشیان، مقدی (1385). طراحی مجموعه فرهنگی ارمنیان در اصفهان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد معماری. دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان.
خدابخشیان، مقدی (1394). معماری خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان. فصل‌نامۀ فرهنگی پیمان، 19(74)، 185-207.
دانائی‌نیا، احمد و ترکی باغبادرانی، حامد (۱۳۹۹). شاخصه‌های مؤثر در محله‌گزینی شهروندان اصفهانی در بافت تاریخی. معماری و‌ شهرسازی آرمان‌شهر، ۱۳(۳۱)، ۵۳-۶۵. http://doi.org/10.22034/AAUD.2020.118031.1441
رازانی، مهدی و الماسی‌نیا، پژمان (1392). خانۀ سوکیاس در جلفای نو اصفهان: تاریخچه، معماری، تزئینات و تعمیرات. دوفصل‌نامۀ تخصصــی دانش مرمت و میراث فرهنگی، ۱(۲)، ۵۷-70.
روضاعی‌پور، مرتضی (1390). مطالعۀ فضای شهری محلۀ جلفا اصفهان در عهد صفوی با تکیه بر خانه‌های مسکونی و دیدگاه باستان‌شناسی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد دورۀ اسلامی. دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
زمانی، هاجر (1387). تأثیرپذیری تزئینات کلیساهای اصفهان از معماری دورۀ صفوی. مطالعات هنر اسلامی، 5(8)، 69-86.  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1206500
سخی‌نیا، روشنک، کرمی، اسلام، رفیعیان، مجتبی و جوان فروزنده، علی (۱۳۹۹). پایداری فرهنگی، تراکم و گونه‌شناسی مسکن، مطالعۀ موردی: نمونه‌هایی از عرصه‌های مسکونی کلانشهر تبریز. شهر ایرانی اسلامی، ۱۰(۳۸)، ۶۵-۷۴.
 https://iic.ihss.ac.ir/Article/13563/iic.ihss.ac.ir
صالحی میلانی، ساسان و محمدی، مریم (۱۳۸۹). اهداف و شاخصهای تحقق پایداری فرهنگی. نامۀ معماری و شهرسازی، ۳(۵)، ۹۷-۸۱. http://doi.org/10.30480/aup.2011.183
قدوسی، هدی (1392). پایداری فرهنگی، معماری و مدیریت شهری. همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری. کرج، مرکز آموزشی علمی-کاربردی شهرداری کرج و دفتر معماری دید. https://civilica.com/doc/256094/
کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه‌های ارامنۀ جلفای نو اصفهان.‌ ترجمۀ مریم قاسمی‌سیچانی. تهران: مؤسسۀ تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن.
معماریان، غلام‌حسین (1375). آشنایی با معماری مسکونی ایران: گونه‌شناسی درون‌گرا. تهران: انتشارات سروش دانش.
منوچهر، محمد (1400). بررسی وجوه تمایز خانه‌های ارامنۀ جلفا با خانه‌های مسلمانان (مطالعۀ موردی: خانه‌های خواجه پطروس و سوکیاس). فصل‌نامۀ پژوهش‌های مکانی‌فضایی، ۵(۴)، 47-58. https://doi.org/10.22034/jspr.2021.702069
مهدوی، سیدمحمدصادق و توکلی قینانی، فرحناز (۱۳۸۸). هویت قومی ارامنه: مطالعۀ جامعه‌شناختی عوامل مؤثر در استمرار قومی ارامنه (مطالعه روی ارامنه تهران). پژوهش‌نامۀ علوم اجتماعی، ۳(۴)، ۷۱-۱۰۱.
 https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016246
Brown, P., & Mills, D. (2004). Art and Wellbeing. Sydney: Australian Council for the Arts.‏
Garrett, P., Coupland, N., & Williams, A. (2003). Investigating language attitudes: Social meanings of dialect, ethnicity and performance. University of Wales Press. https://doi.org/10.1017/S0047404505210163
Newman, P., & Kenworthy, J. (1999) Sustainability and Cities: Overcoming Automobile Dependence. Washington, DC: Island Press.
Simoni, P., & Hojjat, A. (2016). The Architectural Identity and Crucial Role of Armenian Churches in Isfahan. Modern Journal of Language Teaching Methods, 6(4-6), 130-140.
https://www.researchgate.net/publication/359769219_The_Architectural_Identity_and_Crucial_Role_of_Armenian_Churches_in_Isfahan
UNESCO (2001). Universal Declaration on Cultural Diversity, Adopted by the 31st General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000127162
UNESCO (2005). Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, Adopted by the 33rd General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000142919
World Conservation Union (1991). U.N, Environment program and World Wide Fund for Nature.
Yengimolki, A. (2023). The Emergence of a New Identity: Armenians in Safavid Isfahan. Journal of Religious Minorities under Muslim Rule, 1(2), 161-179. https://doi.org/10.1163/27732142-bja00007
اسمیت، آنتونی دی. (1383). ناسیونالیسم، نظریۀ ایدئولوژی تاریخ. ترجمۀ منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی، مؤسسۀ مطالعات ملی.
اعرابی هاشمی، شکوه سادات (1394). ارامنۀ جلفای نو در عصر صفوی. تهران: انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
آشوری، داریوش (1397). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: انتشارات آگاه.
بشیر، حسن و سلیمان‌زاده، علی (۱۳۹۳). نظریۀ هم‌فرهنگی و گروه‌های هم‌فرهنگ: مطالعات مناسبات ارامنه در ایران. مطالعۀ میان فرهنگی، ۹(۲۱)، ۱۲۳-۱۴۴. http://doi.org/20.1001.1.17358663.1393.9.21.6.5
پارسایی، آزاده و جمشیدی، حسینعلی (1395). باززنده‌سازی عنصر حیاط مرکزی در مجتمع مسکونی و حصول کارایی بالاتر. همایش زن، معماری و شهر، تهران. https://civilica.com/doc/266017
پدرام، بهنام و حریری، آزاده (1395). خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت تاریخی اصفهان. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(2)، ۷۴-89. http://jria.iust.ac.ir/article-1-487-fa.html
پطروسیان، بغوس (1974). زندگی ساکنان قدیمی جلفای نو. اصفهان: چاپخانۀ کلیسای وانک.
پورنادری، ارغوان، ایزدی، محمدسعید، قلعه‌نویی، محمود و پورنادری، حسین (1398). شناخت تحولات ریخت‌شناختی کلیساهای ارمنی جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان. باغ نظر. 16(79)، 15-28.
 http://doi.org/10.22034/bagh.2019.132140.3581
تقوائی، ویدا (1398). آشنایی با بناهای تاریخی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
حکمت‌پناه دهکردی، فاطمه و کاراحمدی، مهران (1400). بررسی مؤلفه‌های معماری پایدار در خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان (نمونۀ موردی: خانه‌های خواجۀ پطرس، سوکیاس و هوسپ امیرخان). چهارمین کنفرانس بین‌المللی و پنجمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری، تبریز: دانشگاه خوارزمی و دانشگاه شهرکرد و دانشگاه هنر اسلامی تبریز. https://civilica.com/doc/1427675/
خدابخشیان، مقدی (1385). طراحی مجموعه فرهنگی ارمنیان در اصفهان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد معماری. دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان.
خدابخشیان، مقدی (1394). معماری خانه‌های تاریخی ارمنیان جلفای نو اصفهان. فصل‌نامۀ فرهنگی پیمان، 19(74)، 185-207.
دانائی‌نیا، احمد و ترکی باغبادرانی، حامد (۱۳۹۹). شاخصه‌های مؤثر در محله‌گزینی شهروندان اصفهانی در بافت تاریخی. معماری و‌ شهرسازی آرمان‌شهر، ۱۳(۳۱)، ۵۳-۶۵. http://doi.org/10.22034/AAUD.2020.118031.1441
رازانی، مهدی و الماسی‌نیا، پژمان (1392). خانۀ سوکیاس در جلفای نو اصفهان: تاریخچه، معماری، تزئینات و تعمیرات. دوفصل‌نامۀ تخصصــی دانش مرمت و میراث فرهنگی، ۱(۲)، ۵۷-70.
روضاعی‌پور، مرتضی (1390). مطالعۀ فضای شهری محلۀ جلفا اصفهان در عهد صفوی با تکیه بر خانه‌های مسکونی و دیدگاه باستان‌شناسی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد دورۀ اسلامی. دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
زمانی، هاجر (1387). تأثیرپذیری تزئینات کلیساهای اصفهان از معماری دورۀ صفوی. مطالعات هنر اسلامی، 5(8)، 69-86.  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1206500
سخی‌نیا، روشنک، کرمی، اسلام، رفیعیان، مجتبی و جوان فروزنده، علی (۱۳۹۹). پایداری فرهنگی، تراکم و گونه‌شناسی مسکن، مطالعۀ موردی: نمونه‌هایی از عرصه‌های مسکونی کلانشهر تبریز. شهر ایرانی اسلامی، ۱۰(۳۸)، ۶۵-۷۴.
 https://iic.ihss.ac.ir/Article/13563/iic.ihss.ac.ir
صالحی میلانی، ساسان و محمدی، مریم (۱۳۸۹). اهداف و شاخصهای تحقق پایداری فرهنگی. نامۀ معماری و شهرسازی، ۳(۵)، ۹۷-۸۱. http://doi.org/10.30480/aup.2011.183
قدوسی، هدی (1392). پایداری فرهنگی، معماری و مدیریت شهری. همایش ملی معماری، فرهنگ و مدیریت شهری. کرج، مرکز آموزشی علمی-کاربردی شهرداری کرج و دفتر معماری دید. https://civilica.com/doc/256094/
کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه‌های ارامنۀ جلفای نو اصفهان.‌ ترجمۀ مریم قاسمی‌سیچانی. تهران: مؤسسۀ تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن.
معماریان، غلام‌حسین (1375). آشنایی با معماری مسکونی ایران: گونه‌شناسی درون‌گرا. تهران: انتشارات سروش دانش.
منوچهر، محمد (1400). بررسی وجوه تمایز خانه‌های ارامنۀ جلفا با خانه‌های مسلمانان (مطالعۀ موردی: خانه‌های خواجه پطروس و سوکیاس). فصل‌نامۀ پژوهش‌های مکانی‌فضایی، ۵(۴)، 47-58. https://doi.org/10.22034/jspr.2021.702069
مهدوی، سیدمحمدصادق و توکلی قینانی، فرحناز (۱۳۸۸). هویت قومی ارامنه: مطالعۀ جامعه‌شناختی عوامل مؤثر در استمرار قومی ارامنه (مطالعه روی ارامنه تهران). پژوهش‌نامۀ علوم اجتماعی، ۳(۴)، ۷۱-۱۰۱.
 https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016246
Brown, P., & Mills, D. (2004). Art and Wellbeing. Sydney: Australian Council for the Arts.‏
Garrett, P., Coupland, N., & Williams, A. (2003). Investigating language attitudes: Social meanings of dialect, ethnicity and performance. University of Wales Press. https://doi.org/10.1017/S0047404505210163
Newman, P., & Kenworthy, J. (1999) Sustainability and Cities: Overcoming Automobile Dependence. Washington, DC: Island Press.
Simoni, P., & Hojjat, A. (2016). The Architectural Identity and Crucial Role of Armenian Churches in Isfahan. Modern Journal of Language Teaching Methods, 6(4-6), 130-140.
https://www.researchgate.net/publication/359769219_The_Architectural_Identity_and_Crucial_Role_of_Armenian_Churches_in_Isfahan
UNESCO (2001). Universal Declaration on Cultural Diversity, Adopted by the 31st General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000127162
UNESCO (2005). Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, Adopted by the 33rd General Conference of UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000142919
World Conservation Union (1991). U.N, Environment program and World Wide Fund for Nature.
Yengimolki, A. (2023). The Emergence of a New Identity: Armenians in Safavid Isfahan. Journal of Religious Minorities under Muslim Rule, 1(2), 161-179. https://doi.org/10.1163/27732142-bja00007